Jak opracować i wdrożyć standardy ochrony małoletnich

Standardy ochrony małoletnich to regulacja prawna, która ma chronić dzieci przed różnego rodzaju przemocą, zwłaszcza próbami molestowania albo wykorzystywania seksualnego. Do jej wdrożenia do 15 lutego 2024 r. są zobowiązane wszystkie podmioty, w których pracownicy mają jakikolwiek kontakt z małoletnimi. Budzi to wiele pytań i niepokojów zwłaszcza w placówkach wychowawczych, takich jak przedszkola i żłobki.

Tematowi przyglądamy w kolejnym wpisie z serii Przewodnik po prawie oświatowym. Przemysław Grzegorczyk, adwokat z kancelarii LEXBRIDGE, specjalizujący się m.in. w prawie oświatowym, podpowiada, na co zwrócić szczególną uwagę przygotowując się do wdrożenia standardów ochrony małoletnich.

Z artykuł dowiesz się:

• Na jakiej zasadzie i w jakim celu standardy ochrony małoletnich zostały wprowadzone do polskiego prawa?
• Jakie podmioty mają obowiązek wprowadzenia standardów
• Jakie zapisy powinny zawierać standardy ochrony małoletnich
• Na co należy zwrócić szczególną uwagę
• Komu i w jaki sposób należy zakomunikować wprowadzenie standardów ochrony małoletnich
• Jakie są konsekwencje braku wprowadzenia regulacji
• Jak często należy dokonywać aktualizacji standardów ochrony małoletnich

Na jakiej zasadzie i w jakim celu standardy ochrony małoletnich zostały wprowadzone do polskiego prawa?

Przepisy, które obligują do wprowadzenia standardów ochrony małoletnich zostały wdrożone do polskiego porządku prawnego na skutek ustawy z dn. 28 lipca 2023 r o zmianie ustawy Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw i są powszechnie znane też jako Lex Kamilek. Znowelizowana została także treść ustawy z 13 maja 2016 roku o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym, która od tej pory będzie funkcjonowała w obrocie prawnym jako ustawa o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich. I to właśnie na podstawie tej ustawy placówki oświatowe zostały zobligowane do tego, aby wprowadzić standardy ochrony małoletnich.

Jakie podmioty mają obowiązek wprowadzenia standardów

Obowiązek wprowadzenia standardów ochrony małoletnich na podstawie artykułu 22b wspomnianej ustawy ma każdy „organ zarządzający jednostką systemu oświaty [...] oraz inną placówką opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, religijną, artystyczną, medyczną, rekreacyjną, sportową lub związaną z rozwijaniem zainteresowań, do której uczęszczają albo w której przebywają lub mogą przebywać małoletni". Czyli tak naprawdę każdy podmiot, który ma do czynienia z małoletnimi, w którym odbywa się jakikolwiek kontakt na linii pracownik-małoletni. Regulacja ta dotyczy więc także mniej oczywistych miejsc, jak np. hotel.

Jakie zapisy powinny zawierać Standardy Ochrony Małoletnich

Elementy konstrukcyjne takiego dokumenty zostały wskazane w artykule 22c ustawy o przeciwdziałaniu przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich. Standardy powinny więc zawierać taki elementy jak:

• zasady zapewniające bezpieczne relacje pomiędzy małoletnim a personelem, określające w szczególności zachowania niedozwolone;
• zasady i procedury podejmowania interwencji w przypadku stwierdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu dziecka;
• procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie sądu opiekuńczego;
• wskazanie osoby odpowiedzialnej za wszczynanie procedury niebieskiej karty (w przypadku instytucji, które mają odpowiednie uprawnienia);
• zasady przeglądu i aktualizacji standardów
• zasady przygotowania personelu placówki do stosowania standardów, wraz z zakresem zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za ich wdrożenie;
• zasady i sposób udostępniania rodzicom albo opiekunom oraz małoletnim standardów do zapoznania się i stosowania;
• wskazanie osób odpowiedzialnych za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenie mu wsparcia;
• sposób dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego.

Na co należy zwrócić szczególną uwagę

Bezpieczna relacja

Kwestią, na którą należy zwrócić szczególną uwagę są wymogi dotyczące bezpiecznych relacji pomiędzy małoletnim a pracownikiem. Jest to niezwykle istotne właśnie w przypadku placówek oświatowych, zwłaszcza przedszkoli czy żłobków, gdzie dzieci, zwłaszcza te najmniejsze, potrzebują jednak kontaktu, też tego fizycznego. Tym bardziej, w celu ochrony dzieci przed krzywdzeniem przez pracowników powinniśmy przedstawić odpowiednie regulacje, zaznaczające w szczególności zachowania niedozwolone. Dobrze byłoby wprowadzić jasne i klarowne zasady tej relacji, czyli jak najdokładniej określić np. w jaki sposób pracownicy mogą się zwracać do dzieci, jakie działania będą traktowane jako przekraczające ten zwykły, normalny zakres kontaktu.

Kontakt fizyczny pomiędzy pracownikiem a dzieckiem powinien być generalnie ograniczony do minimum, czyli np. do podawania mu jedzenia. Trzeba też zwracać szczególną uwagę na kontakt z dziećmi przejawiającymi zachowania agresywne. Co ważne, zasady bezpiecznej relacji nie dotyczą tylko pracowników etatowych, ale wszystkich osób, które mają bezpośrednio do czynienia z dziećmi, również będących na umowach cywilno-prawnych czy umowach o dzieło.

Internet i nieodpowiednie treści

Standardy powinny też regulować zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do internetu. Oczywiście w żłobkach i przedszkolach dzieci raczej nie korzystają samodzielnie z Internetu na własnych urządzeniach. Ale zdarzają się placówki, w których dostęp do takich urządzeń jest swobodny albo dzieci mają np. zajęcia informatyczne. Należy pamiętać, żeby w celu ochrony dzieci wyznaczyć odpowiednią osobę do administrowania siecią internet, która zabezpieczy je przed dostępem do treści krzywdzących, zwłaszcza tych o charakterze seksualnym i erotycznym. Tak samo jednak należy zadbać, aby dzieci nie były narażone na treści wulgarne, agresywne czy jakiekolwiek, które mogą wywoływać w nich niepokój czy strach. Dotyczy to nie tylko treści dostępnych w internecie, ale w każdej inne formie, a więc np. gazet, książek czy wydrukowanych zdjęć.

Procedura dotyczącą krzywdzenia małoletniego

Sporządzając i wdrażając standardy ochrony małoletnich trzeba mieć na uwadze całą procedurę podejmowania interwencji w przypadku krzywdzenia małoletniego. Pierwsze kroki, które tutaj sugeruję to jest przede wszystkim:

• zawiadomienie dyrekcji
• podjecie rozmów z odpowiednim specjalistą (psychologiem, psychoterapeutą, być może nawet i psychiatrą, jeśli zachodzi taka potrzeba)
• w odpowiednich przypadkach - wszczęcie procedury niebieskiej karty.

Zgodność z pozostałymi dokumentami

Treść standardów powinna być zgodna przede wszystkim ze statutem placówki, ale należy pod tym kątem zweryfikować też inne dokumenty, np. RODO. Zalecam, aby najpierw zweryfikować dokumenty wewnętrzne, chociażby pod kątem pracowników. Dobrze od razu zwrócić uwagę na zapisy, które mają gwarantować, że osoby współpracujące z naszym przedszkolem czy żłobkiem nie były karane, zwłaszcza za przestępstwa na tle seksualnym.

Komu i w jaki sposób należy zakomunikować wprowadzenie Standardów ochrony małoletnich

Sa trzy grupy osób, którym trzeba zakomunikować wprowadzenie w placówce takiej regulacji. Są to:

• pracownicy - najlepiej przedstawić im to np. podczas zebrania, po którym podpiszą oni oświadczenia o zapoznaniu się ze standardami. Polecałbym także zamieszczenie chociażby skróconej wersji standardów w widocznym miejscu w placówce, aby w każdej chwili pracownicy mieli możliwość utrwalenia obowiązujacych zasad;
• rodzice - tutaj również przeprowadzić to podczas spotkania zakończonego podpisaniem oświadczeń. Warto też tę treść rodzicom przesłać, chociażby mailem;
• dzieci - to jest zdecydowanie największe wyzwanie, dlatego, że elementy dotyczące ochrony dzieci ich praw musimy im przekazać w zrozumiałej dla nich formie. Temat może zostać omówiony podczas spotkania z podopiecznymi, jednak przede wszystkim powinien być też umieszczony w widocznym dla dzieci miejscu jego uproszczony „zapis", najlepiej w formie piktograficznej.

Zdecydowanie zalecam, aby przed przedstawieniem dzieci tego tematu, w pierwszej kolejności skonsultować się z psychologiem lub psychoterapeutą, który doradzi, w jaki sposób przekazać te informacje najmłodszym.

Jakie są konsekwencje braku wprowadzenia regulacji

Konsekwencje niewprowadzenia zostały kompleksowo określone w ustawie. Zgodnie z tą normą prawną jest to kara grzywny do 250 złotych albo kara nagany. W razie ponownego stwierdzenia niewykonania obowiązku wprowadzenia standardów do placówki jest to kara grzywny nie niższa niż 1000 złotych. Choć wydawać by się mogło, że te kary są stosunkowo niskie, to skutki niewprowadzenia standardów mogą być dalekosiężne. Można sobie wyobrazić, co się w stanie w przypadku, kiedy dojdzie do sytuacji podejrzenia krzywdzenia, a my nie mamy odpowiedniej procedury ochrony dzieci.

Jak często należy dokonywać aktualizacji standardów ochrony małoletnich

Aktualizacji trzeba dokonywać co najmniej raz na 2 lata. Należy wtedy ocenić standardy w celu zapewnienia ich dostosowania do aktualnych potrzeb i zgodności z obowiązującymi przepisami. Wnioski z przeprowadzonej oceny należy wprowadzić do dokumentu w formie pisemnej. Jeżeli nie są zgodne z obowiązującym prawem czy sytuacją, należy je uaktualnić, poprawić i dostosować do obowiązujących realiów.