Nowe zasady zatrudniania specjalistów – prawnik radzi jak przygotować się na zmiany

Temat zmian w sposobie zatrudniania specjalistów i ich czasu pracy pojawił się 2 lata temu, kiedy to 12 maja 2022 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw. Zmiany weszły w życie z dniem 27 maja 2022 r. Od początku roku szkolnego 2022/2023 obowiązywały w tym zakresie przepisy przejściowe. Od najbliższego roku szkolnego przepisy będą już obowiązywały w pełni, w związku z czym szkoły i przedszkola muszą przygotować się na zmiany. Temat ten przybliżył nam w ramach cyklu Przewodnik po prawie oświatowym Przemysław Grzegorczyk, adwokat z kancelarii Lexbridge.

Spis treści:

• Przepisy określające standardy zatrudniania nauczycieli specjalistów
• Kto to jest nauczyciel specjalista
• Czy specjalista może być zatrudniony na umowę zlecenie?
• Jak dokumentować pracę specjalistów
• Liczba etatów nauczycieli specjalistów
• Jak wyliczyć minimalną ilość etatów
• Liczba specjalistów a liczba dzieci lub uczniów
• Tego nie wliczamy do łącznej liczby etatów
• Kiedy obowiązkowo zatrudniamy pedagoga specjalnego i psychologa
• Podwyższony standard

Przepisy określające standardy zatrudniania nauczycieli specjalistów

Podstawę prawną dla zatrudniania w przedszkolu specjalistów określa artykuł 42d Karty nauczyciela oraz przepisy rozporządzenia w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Obowiązek zatrudniania nauczycieli specjalistów dotyczy zarówno placówek publicznych, jak i w niepublicznych. Wejście w życie nowych przepisów powoduje potrzebę zaktualizowania statutów przedszkoli niepublicznych, tak aby były one w tym podstawowym dokumencie uwzględnione.

Zmiana dotycząca zatrudniania specjalistów obowiązywać będzie w:

• przedszkolach niebędących przedszkolami specjalnymi,
• szkołach podstawowych,
• liceach ogólnokształcących, technikach i branżowych szkołach I stopnia, niebędących szkołami specjalnymi,
• szkołach artystycznych realizujących treści kształcenia ogólnego w zak w zakresie szkoły podstawowej lub liceum ogólnokształcącego,
• zespołach, w skład których wchodzi to przedszkole lub ta szkoła.

Kto to jest nauczyciel specjalista

Do nauczycieli specjalistów zatrudnianych w przedszkolu zaliczamy:

• pedagogów specjalnych
• pedagogów
• psychologów
• logopedów
• terapeutów pedagogicznych

Szczegółowy zakres obowiązków tych osób jest wskazany w paragrafach 24-27 rozporządzenia w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Najogólniej rzecz ujmując do zadań specjalistów należą działania mające na celu udzielenie uczniowi pomocy psychologicznej, pedagogicznej, czy też terapeutycznej, uwzględniającej indywidualne potrzeby uczniów oraz zapewnienie im wsparcia przy występujących zaburzeniach, odchyleniach rozwojowych i specyficznych trudnościach w uczeniu się.

Czy specjalista może być zatrudniony na umowę zlecenie?

Artykuł 42d Karty nauczyciela wskazuje bezpośrednio na zatrudnianie specjalistów w oparciu o umowę o pracę. Jeżeli natomiast wymiar ich czasu pracy nie przekracza czterech godzin tygodniowo, możemy ewentualnie zawierać z nimi umowy zlecenia, co to wynika z artykułu 10a Karty nauczyciela.

Co do zasady jednak mamy tu prym umowy o pracę. Warto zwrócić uwagę, że rygorystyczna część doktryny opowiada się za tym, że zatrudnianie specjalistów w oparciu o umowę zlecenie w ogóle nie będzie możliwe, dlatego że mogą się pojawić trudności z rozliczaniem liczby godzin. Natomiast realia są takie, że kwestia zatrudniania specjalistów jest bardzo problematyczna ze względu na braki na rynku pracy. Druga sprawa to liczba dzieci lub uczniów w placówce (od której uzależniona jest ilość etatów nauczycieli specjalistów), która w przypadku przedszkoli niepublicznych często jest stosunkowo nieduża, a co za tym idzie, również wymiar czasu pracy specjalisty jest niewielki.

Jak dokumentować pracę specjalistów

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji wskazuje, że placówki prowadzą dzienniki pracy specjalistów z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zajęć rozwijających zainteresowanie i uzdolnienia dzieci. Odnosi się ono do placówek publicznych, natomiast stosujemy je odpowiednio również w szkołach i przedszkolach niepublicznych.

W dzienniku specjalistycznym umieszcza się następujące informacje:

• tygodniowy plan zajęć
• zajęcia i czynności przeprowadzone w poszczególnych dniach
• informacje o kontaktach z osobami, instytucjami, z którymi współdziała specjalista przy wykonywaniu zadań
• imiona i nazwiska dzieci objętych różnymi formami pomocy, a w szczególności pomocą psychologiczno-pedagogiczną.

Przypomnę, że w placówkach niepublicznych prowadzenie dzienników zajęć nie jest obowiązkowe, ale jest to zdecydowanie dobra praktyka.

Liczba etatów nauczycieli specjalistów

Od września 2024 roku w szkołach i przedszkolach będzie niezbędne zwiększenie liczby godzin nauczycieli specjalistów, czyli pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów i terapeutów pedagogicznych. Od najbliższego roku szkolnego obowiązkowe będzie przestrzeganie minimalnej łącznej liczby etatów nauczycieli specjalistów w odniesieniu do liczby dzieci lub uczniów.

Łączna liczba etatów nauczycieli pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów lub terapeutów pedagogicznych w przedszkolu, szkole lub zespole, o których mowa w ust. 1, nie może być niższa niż:
1) 2 etaty, które powiększa się o 0,2 etatu na każdych kolejnych 100 dzieci lub uczniów - jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 100;
2) 1,5 etatu - jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 50 i nie przekracza 100;
3) 1 etat - jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 40 i nie przekracza 50;
4) 0,8 etatu - jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 30 i nie przekracza 40;
5) 0,6 etatu - jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 20 i nie przekracza 30;
6) 0,4 etatu - jeżeli liczba dzieci lub uczniów przekracza 10 i nie przekracza 20;
7) 0,25 etatu - jeżeli liczba dzieci lub uczniów wynosi od 1 do 10.

Jeżeli więc do placówki uczęszcza pomiędzy 41 a 50 dzieci lub uczniów, mamy obowiązek zatrudnienia specjalisty na cały etat. Pomiędzy 51 do 100 obowiązuje nas 1,5 etatu, a od 101 do 200 są to już 2 etaty. Na każdych kolejnych 100 uczniów doliczamy 0,2 etatu, przy czym warto zaznaczyć, że chodzi o kolejną pełną, a nie rozpoczętą setkę uczniów. W limicie uwzględniana będzie też liczba uczniów szkoły filialnej.

Jak wyliczyć minimalną ilość etatów

Łączną liczbę etatów nauczycieli specjalistów

oblicza się jako sumę ilorazów, w których dzielną jest suma liczby godzin zajęć realizowanych na stanowisku nauczyciela pedagoga, pedagoga specjalnego, psychologa, logopedy lub terapeuty pedagogicznego w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć i liczby przydzielonych godzin ponadwymiarowych w ramach pracy na tym stanowisku, a dzielnikiem jest tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, określony dla tego nauczyciela zgodnie z art. 42 ust. 7 pkt 3 lit. b.

Liczba specjalistów a liczba dzieci lub uczniów

Niezbędny wymiar nauczycieli specjalistów powinien zostać określony w arkuszu organizacji przedszkola. Przygotowując projekt tego dokumentu należy wziąć pod uwagę przewidywaną liczbę dzieci lub uczniów na 1 września.

W przypadku przedszkoli, szkół lub placówek połączonych w zespół zawierający co najmniej jedno wymienione przedszkole lub szkołę do liczby uczniów wlicza się wyłącznie dzieci uczęszczające do wymienionych przedszkoli oraz uczniów wymienionych szkół wchodzących w skład zespołu.

Ponadto liczba uczniów przypadających na 1 etat nauczycieli pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów czy terapeutów pedagogicznych w placówkach prowadzonych przez dany organ prowadzący, nie może być wyższa niż średnia arytmetyczna liczby dzieci lub uczniów przypadających na jeden etat poszczególnych specjalistów według stanu na dzień 30 września 2021 r. i 30 września 2020 r.

Tego nie wliczamy do łącznej liczby etatów

Często w kancelarii spotykamy się z pytaniem, co w sytuacji, gdy w placówce jest już zatrudniony, jako wychowawca, nauczyciel, który ma kwalifikacje pedagoga specjalnego. Czy mimo wszystko należy wtedy przeznaczyć osobny etat dla specjalisty? Odpowiedź brzmi: tak. Po pierwsze obowiązuje nas art. 42d Karty nauczyciela, który jasno określa, że do łącznej liczby etatów nauczycielispecjalistów nie wlicza się:

etatów nauczycieli posiadających kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej zatrudnianych dodatkowo w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego oraz współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Art. 42d. - [Etaty nauczycieli specjalistów] - Karta Nauczyciela.

Do limitu nie wliczamy też etatów doradców zawodowych.

Po drugie obowiązują nas też przepisy Kodeksu pracy. Jeżeli nauczyciel ma uprawnienia pedagoga specjalnego i do danego nauczania, wówczas, jeśliby chcieć takiego nauczyciela zatrudnić zarówno jako pedagoga specjalnego jak i jako nauczyciela, to trzeba by przedzielić jego etat na pół.

Kiedy obowiązkowo zatrudniamy pedagoga specjalnego i psychologa

W szkołach i przedszkolach powyżej 50 uczniów ustawodawca dodatkowo wzmocnił obowiązek zatrudnienia specjalistów. W każdej takiej placówce musi zostać zatrudniony psycholog i pedagog specjalny. Wymiar ich pracy uzależniony jest od ogólnej wymaganej liczby etatów specjalistów. Ta zaś nie może być niższa niż 25% łącznej wymaganej liczby etatów nauczycieli.

Podwyższony standard

Obowiązek zatrudnienia specjalistów bywa jednak w praktyce bardzo uciążliwy. Są to bowiem przepisy, które nakładają na placówki podwyższony standard i on jest egzekwowany przez organy nadzoru.

Chodzi więc przede wszystkim o to, żeby jakkolwiek udowodnić, że wymóg zatrudnienia specjalistów był przez nas spełniany, a trudności wynikają problemu na rynku pedagogicznym.

Akty prawne

• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe
• Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
• Rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
• Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 14 września 2023 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji