Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu - co musi wiedzieć dyrektor?

Po krótkiej przerwie wracamy do cyklu przewodnika po prawie oświatowym i przyjrzymy się bliżej zagadnieniu jakim jest pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu. Zapewnienie dostępu do tej formy pomocy jest bowiem nie tylko dobrowolnym wsparciem dla rodziców dzieci przejawiających specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, ale także obowiązkiem ustawowym dyrektora placówki.

Radca prawny Wojciech Górny z kancelarii LEXBRIDGE poruszył ten temat, uwzględniając wszystkie najważniejsze informacje, z którymi powinien zapoznać się dyrektor przedszkola.  

W tym artykule przybliżymy wam następujące zagadnienia:

• Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu
• Definicja prawna
• Na czym polega pomoc psychologiczno-pedagogiczna
• Czy każde dziecko może zostać objęte pomocą?
• Jakie są formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu?
• Zindywidualizowana ścieżka realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego
• Dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu

Główną regulacją prawną, która dotyczy pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach i szkołach. To nie przypadek, że mowa tutaj o publicznych placówkach. Jednak mimo tego określenia, poprzez odesłanie w prawie oświatowym, to rozporządzenie w całości stosuje się także w niepublicznej oświacie. 

Rozporządzenie określa więc przede wszystkim, że osobą odpowiedzialną za zapewnienie i zorganizowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu jest dyrektor przedszkola. Wszystkie związane z tym kwestie muszą być jasno określone w statucie placówki. Osoba kierująca placówką jest zobowiązana zapewnić taką pomoc adekwatnie do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka oraz możliwości psychofizycznych przejawianych przez dzieci.

Co ważne - korzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest zawsze dobrowolne i nieodpłatne.

Definicja prawna

Jeśli miałbym prawnie zdefiniować pomoc psychologiczno-pedagogiczną, to powiedziałbym, że polega ona na rozpoznawaniu oraz zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka, a także jego możliwości psychofizycznych i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie w placówce.

Celem udzielenia pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest wspieranie potencjału rozwojowego dziecka oraz stwarzanie warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu przedszkola czy innej placówki oraz w środowisku społecznym.

Na czym polega pomoc psychologiczno-pedagogiczna

Z tego wynika, że pomoc polega w pierwszej kolejności na obserwacji dziecka i pewnej diagnozie, rozpoznaniu potrzeb związanych ze sprawowaniem opieki dydaktycznej. Pomoc nie jest zależna od rodzaju czy poziomu indywidualnych potrzeb rozwojowych, które dziecko reprezentuje. Najczęściej jest ona kierowana do uczniów z pewnymi deficytami kompetencji i specyficznymi trudnościami, ale zwiększone potrzeby rozwojowe mogą również wynikać ze szczególnych uzdolnień dziecka. 

W myśl rozporządzenia, do zadań nauczycieli, wychowawców i specjalistów należy m.in.: „rozpoznawanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów; określanie mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień; rozpoznawanie przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu, w tym barier i ograniczeń". Nauczyciele mają więc obowiązek obserwacji dziecka, mającej na celu rozpoznanie zaburzeń rozwojowych i podjęcie wczesnej interwencji, w tym objęcie dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną.

Praca z dzieckiem objętym pomocą psychologiczno-pedagogiczną musi przynosić efekty, poprawiać jego funkcjonowanie. Dlatego osoby jej udzielające mają obowiązek ewaluacji swojej pracy. Jeżeli w wyniku działań podjętych przez przedszkole nie następuje poprawa funkcjonowania dziecka, dyrektor, za zgodą rodziców, może wystąpić do publicznej poradni z wnioskiem o przeprowadzenie diagnozy.

We wniosku takim muszą się znaleźć informacje dotyczące: indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, możliwości psychofizycznych dziecka oraz jego potencjału rozwojowego; trudności w funkcjonowaniu ucznia w przedszkolu i działań podjętych w celu jego poprawy, form pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej dziecku w przedszkolu, okresu ich udzielania oraz efektów podjętych działań.

Czy każde dziecko może zostać objęte pomocą?

Co do zasady tak. Rozporządzenie wymienia jednak pewne szczególne kryteria objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Znajdziemy w nim katalog dwunastu kryteriów, które określają, kiedy ta pomoc jest udzielana w pierwszej kolejności. 

Potrzeba objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu, szkole i placówce wynika zatem w szczególności z: 

• niepełnosprawności;
• niedostosowania społecznego;
• zagrożenia niedostosowaniem społecznym;
• zaburzeń zachowania lub emocji;
• szczególnych uzdolnień;
• specyficznych trudności w uczeniu się;
• deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych;
• choroby przewlekłej;
• sytuacji kryzysowych lub traumatycznych;
• niepowodzeń edukacyjnych;
• zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi;
• trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.

Katalogiem należy się zatem kierować przykładowo. Jest to pewne kryterium przedmiotowe, wskazujące nam, które dzieci w szczególności powinny być nią objęte. Pomocy psychologiczno-pedagogicznej udziela się m.in. na wniosek rodzica - szczególnie w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym. Jeśli zatem opiekun widzi jakąś konkretną sytuację, która go niepokoi, ale nie jest wymieniona w katalogu, to nie znaczy, że przedszkole może odmówić takiej pomocy.

Objęcie pomocą psychologiczno-pedagogiczną może też wynikać z inicjatywy innych osób, które zaobserwowały specjalne potrzeby edukacyjno-rozwojowe dziecka. Może to być więc np. nauczyciel, wychowawca, specjalista, pomoc nauczyciela, dyrektor, pracownik socjalny, kurator sądowy czy asystent rodziny. Potrzebę objęcia dziecka taką pomocą może zainicjować również poradnia specjalistyczna lub organizacja pozarządowa.

Pamiętajmy jednak o tym, że pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest świadczona na rzecz ucznia niewyłącznie. W szerszym rozumieniu adresatem pomocy w pewnych sytuacjach może stać się także rodzic. Polega ona też, w myśl wspomnianego rozporządzenia, na wspieraniu rodziców dziecka i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych poprzez porady, konsultacje, warsztaty czy szkolenia.

Jakie są formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu?

W przedszkolu jest ona udzielana przede wszystkim w trakcie bieżącej pracy z dzieckiem, przez integrację działań nauczycieli oraz innych specjalistów prowadzących zajęcia. Mogą to jednak być też zajęcia rozwijające uzdolnienia, porady, konsultacje czy wreszcie zajęcia specjalistyczne: korekcyjno-kompensacyjne, logopedyczne, rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym.

Warto zwrócić uwagę, że rozporządzenie określa m.in. dopuszczalną ilość dzieci w grupie podczas danych zajęć (np. logopedyczne - 4; rozwijające uzdolnienia - 8; korekcyjno-kompensacyjne - 5, zajęcia o charakterze terapeutycznym - 10). Przepisy nie określają natomiast liczby godzin, jakie należy zapewnić dziecku w ramach udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej - tę ustala dyrektor placówki.

Zindywidualizowana ścieżka realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego

W szczególnych przypadkach pomoc psychologiczno-pedagogiczna przybiera formę zindywidualizowanej ścieżki realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, organizowanej dla dzieci, które mogą uczęszczać do przedszkola, ale ze względu na trudności w funkcjonowaniu, wynikające w szczególności ze stanu zdrowia, nie mogą realizować wszystkich zajęć wychowania przedszkolnego wspólnie z grupą. Zindywidualizowana ścieżka obejmuje wszystkie zajęcia znajdujące się w programie nauczania, które mogą być realizowane wspólnie oraz indywidualnie z uczniem, z tym, że metody i formy są dostosowane do indywidualnych potrzeb oraz możliwości psychofizycznych dziecka.

Co ważne, objęcie dziecka zindywidualizowaną ścieżką wymaga opinii publicznej poradni, która określa trudności w funkcjonowaniu dziecka w placówce (w tym wynikające ze stanu zdrowia) oraz ograniczenia w zakresie możliwości udziału w zajęciach. W opinii takiej musi być również określony zakres, w jakim uczeń nie może brać udziału w zajęciach, okres objęcia ucznia zindywidualizowaną ścieżką, nie dłuższy jednak niż rok szkolny, a także działania, jakie powinny być podjęte w celu ułatwienia dziecku funkcjonowania i uczestnictwa w życiu przedszkola.

Kto udziela pomocy psychologiczno-pedagogicznej?

To jest zagadnienie dość złożone. Rozporządzenie mówi o tym, w jaki sposób i przez kogo może być ona udzielana. Mowa w nim m.in. o tym, że pomoc dla dzieci ze specjalnymi potrzebami jest organizowana we współpracy z rodzicami i poradniami specjalistycznymi. Możliwa jest również współpraca w tym zakresie z innymi przedszkolami, placówkami doskonalenia nauczycieli, a także organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży. Warto zwrócić uwagę na te możliwości, ponieważ oznacza to, że osoba udzielająca pomocy psychologiczno-pedagogicznej nie musi być zatrudniona w danej placówce. 

Możemy organizować pomoc również na podstawie współpracy z inną placówką. W ramach wykonywania obowiązków wynikających z rozporządzenia może to być oczywiście osoba wydelegowana z danego przedszkola. Wachlarz możliwości mamy tak naprawdę szeroki - również w zakresie realizowania pomocy. 

Jeśli chodzi o konkretne osoby, które mogą pracować w tym zakresie z dziećmi to są to nauczyciele, wychowawcy oraz specjaliści tacy jak psycholodzy, pedagodzy, pedagodzy specjalni, logopedzi, czy terapeuci pedagogiczni. Bardzo ważne jest, aby osoby udzielające pomocy współpracowały z rodzicami.

Dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego

W przypadku dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego rozporządzenie stanowi tutaj regulację szczególną, gdyż wskazuje, że pomoc psychologiczno-pedagogiczna powinna być w tym wypadku skorelowana z kształceniem specjalnym, przede wszystkim z indywidualnym programem edukacyjno-terapeutycznym (IPET). Na pewno musi się to odbyć bez szkody dla tego trybu. Dlatego też przy planowaniu takiej pomocy należy uwzględnić zawarte w orzeczeniu i je ująć dość szczegółowo w programie edukacji dla takiego dziecka.

Wojeciech Górny

Radca prawny w należącej do Grupy Kapitałowej Auxilia Kancelarii LEXBRIDGE Groński Adwokaci i Radcowie Prawni sp. k. we Wrocławiu. W ramach swojej specjalizacji zajmuje się głównie tematyką bieżącej obsługi prawnej jednostek oświatowych, w tym kwestiami finansowania zadań oświatowych (dotacjami oświatowymi) oraz innej pomocy prawnej w zakresie prowadzenia niepublicznej placówki oświatowej. Poza tym posiada bogate doświadczenie w prowadzeniu spraw z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, prawa rzeczowego oraz w obsłudze podmiotów gospodarczych.

Akty prawne: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. z 2023 r. poz. 1798)