Pomoc psychologiczno-pedagogiczna stanowi kluczowy element systemu edukacji, mający na celu wspieranie dzieci w ich rozwoju oraz dostosowywanie warunków kształcenia do ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych. Obowiązek organizacji takiej pomocy spoczywa na dyrektorze placówki, który odpowiada za jej prawidłowe funkcjonowanie zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oświatowego.
W artykule zostaną kompleksowo przedstawione podstawowe zagadnienia związane z pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu, w tym jej definicja prawna, zasady organizacji, formy wsparcia oraz podmioty odpowiedzialne za jej realizację. Omówione zostaną również kryteria kwalifikujące dzieci do objęcia pomocą oraz rola współpracy między nauczycielami, specjalistami i rodzicami w procesie wspierania rozwoju dziecka.
W tym artykule przybliżymy następujące zagadnienia:
- Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu
- Definicja prawna
- Na czym polega pomoc psychologiczno-pedagogiczna
- Kto organizuje pomoc psychologiczno-pedagogiczną
- Kogo obejmuje pomoc psychologiczno pedagogiczna w przedszkolu
- Formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu
- Kto udziela pomocy psychologiczno-pedagogicznej?
- Zindywidualizowana ścieżka realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego
- Wczesne wspomaganie rozwoju
- Dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego
- Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET)
- Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w statucie przedszkola
- Akty prawne
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu
Główną regulacją prawną, która dotyczy udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach i szkołach. To nie przypadek, że mowa tutaj o publicznych placówkach. Jednak mimo tego określenia, poprzez odesłanie w prawie oświatowym, to rozporządzenie w całości stosuje się także w niepublicznej oświacie.
Rozporządzenie określa więc przede wszystkim, że osobą odpowiedzialną za zapewnienie i zorganizowanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu jest dyrektor przedszkola. Wszystkie związane z tym kwestie muszą być jasno określone w statucie placówki. Osoba kierująca placówką jest zobowiązana zapewnić taką pomoc adekwatnie do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dziecka.
Co ważne - korzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest zawsze dobrowolne i nieodpłatne.
Definicja prawna
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie w przedszkolu, szkole i placówce, w celu wspierania potencjału rozwojowego ucznia i stwarzania warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu przedszkola, szkoły i placówki oraz w środowisku społecznym.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
Celem udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu jest więc wspieranie potencjału rozwojowego dziecka oraz stwarzanie warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu przedszkola czy innej placówki oraz w środowisku społecznym.
Na czym polega pomoc psychologiczno-pedagogiczna
Z tego wynika, że pomoc psychologiczno-pedagogiczna polega w pierwszej kolejności na obserwacji dziecka i pewnej diagnozie, rozpoznaniu potrzeb związanych ze sprawowaniem opieki dydaktycznej i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna nie jest zależna od rodzaju czy poziomu indywidualnych potrzeb rozwojowych, które dziecko reprezentuje. Najczęściej jest ona kierowana do uczniów z pewnymi deficytami kompetencji i specyficznymi trudnościami, ale indywidualne potrzeby rozwojowe mogą również wynikać ze szczególnych uzdolnień dziecka.
Rozpoznawanie indywidualnych potrzeb
W myśl rozporządzenia, do zadań nauczycieli, wychowawców i specjalistów prowadzących zajęcia należy m.in.: rozpoznawanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dziecka; określanie jego mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień, a także rozpoznawanie przyczyn trudności w funkcjonowaniu, w tym barier i ograniczeń. Nauczyciele mają więc obowiązek obserwacji dziecka, rozpoznanie zaburzeń rozwojowych i podjęcie wczesnej interwencji, polegającej m.in. na objęciu dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną.
Ewaluacja
Udzielanie dziecku pomocy psychologiczno-pedagogicznej musi przynosić efekty, poprawiać jego funkcjonowanie. Dlatego osoby jej udzielające mają obowiązek ewaluacji swojej pracy. Jeżeli w wyniku działań podjętych przez przedszkole nie następuje poprawa funkcjonowania dziecka, dyrektor, za zgodą rodziców dziecka, może wystąpić do publicznej poradni z wnioskiem o przeprowadzenie diagnozy.
Wniosek o przeprowadzenie diagnozy
We wniosku takim muszą się znaleźć informacje dotyczące: indywidualnych potrzeb rozwojowych i specjalnych potrzeb edukacyjnych, możliwości psychofizycznych dziecka oraz jego potencjału rozwojowego; specyficznych trudności w funkcjonowaniu ucznia w przedszkolu i działań podjętych w celu jego poprawy, form udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, okresu ich udzielania oraz efektów podjętych działań.
Kto organizuje pomoc psychologiczno-pedagogiczną
Za organizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu, która będzie adekwatna do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka, odpowiedzialny jest dyrektor placówki. W przypadku, gdy konieczne jest objęcie dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną dyrektor (lub wyznaczona przez niego osoba) ustala formy udzielania pomocy (np. zajęcia rozwijające uzdolnienia, zajęcia specjalistyczne), okres ich udzielania, oraz wymiar godzin realizacji poszczególnych form.
3. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest organizowana i udzielana we współpracy z:
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
1) rodzicami uczniów;
2) poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, zwanymi dalej „poradniami”;
3) placówkami doskonalenia nauczycieli;
4) innymi przedszkolami, szkołami i placówkami;
5) organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.
4. Dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki uzgadnia z podmiotami wskazanymi w ust. 3 warunki współpracy, o której mowa w ust. 3.
Kogo obejmuje pomoc psychologiczno pedagogiczna w przedszkolu
Co do zasady pomocą psychologiczno-pedagogiczną może zostać objęte każde dziecko. Rozporządzenie wymienia jednak pewne szczególne kryteria objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Znajdziemy w nim katalog dwunastu kryteriów, które określają, kiedy jest ona udzielana w pierwszej kolejności.
Potrzeba objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu, szkole i placówce wynika zatem w szczególności z:
- niepełnosprawności;
- niedostosowania społecznego;
- zagrożenia niedostosowaniem społecznym;
- zaburzeń zachowania lub emocji;
- szczególnych uzdolnień;
- specyficznych trudności w uczeniu się;
- deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych;
- choroby przewlekłej;
- sytuacji kryzysowych lub traumatycznych;
- niepowodzeń edukacyjnych;
- zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi;
- trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.
Katalogiem należy się zatem kierować przykładowo. Jest to pewne kryterium przedmiotowe, wskazujące nam, które dzieci w szczególności powinny być nią objęte. Pomocy psychologiczno-pedagogicznej udziela się m.in. na wniosek rodzica - szczególnie w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym. Jeśli zatem opiekun widzi jakąś konkretną sytuację, która go niepokoi, ale nie jest wymieniona w katalogu, nie znaczy to, że przedszkole może odmówić udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Objęcie dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną może też wynikać z inicjatywy innych osób, które zaobserwowały indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne dziecka. Może to być więc np. nauczyciel, wychowawca, specjalista, pomoc nauczyciela, dyrektor, pracownik socjalny, kurator sądowy czy asystent rodziny. Potrzebę objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną może zainicjować również poradnia specjalistyczna lub organizacja pozarządowa.
Pamiętajmy jednak o tym, że pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest świadczona na rzecz ucznia niewyłącznie. W szerszym rozumieniu adresatem pomocy psychologiczno-pedagogicznej w pewnych sytuacjach może stać się także rodzic. Obejmuje ona zatem też, w myśl wspomnianego rozporządzenia, działania wspierające rodziców dziecka i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych poprzez porady, konsultacje, warsztaty czy szkolenia.
Formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu?
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu jest udzielana przede wszystkim w trakcie zajęć wychowania przedszkolnego, przez integrację działań nauczycieli oraz innych specjalistów prowadzących zajęcia. Mogą to jednak być też zajęcia rozwijające uzdolnienia, porady, konsultacje czy wreszcie zajęcia specjalistyczne: korekcyjno-kompensacyjne, logopedyczne, rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne oraz inne zajęcia o charakterze terapeutycznym.
Warto zwrócić uwagę, że rozporządzenie określa m.in. dopuszczalną ilość dzieci w grupie podczas danych zajęć (np. logopedyczne - 4; rozwijające uzdolnienia - 8; korekcyjno-kompensacyjne - 5, zajęcia o charakterze terapeutycznym - 10). Przepisy nie określają natomiast liczby godzin, jakie należy zapewnić dziecku w ramach udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej - tę ustala dyrektor placówki.
W przedszkolu jest ona udzielana w trakcie bieżącej pracy z dzieckiem oraz przez zintegrowane działania nauczycieli wychowawców grup i specjalistów. Przybiera też następujące formy:
- zajęcia rozwijające uzdolnienia,
- zajęcia specjalistyczne:
- korekcyjno-kompensacyjne – dla dzieci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, także dla dzieci przejawiających trudności w uczeniu się,
- logopedyczne - w przypadku deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych,
- rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne - dla dzieci przejawiających trudności w funkcjonowaniu społecznym),
- inne zajęcia o charakterze terapeutycznym – dla dzieci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, mającymi trudności w funkcjonowaniu w przedszkolu oraz z aktywnym i pełnym uczestnictwem w życiu przedszkola,
- zindywidualizowana ścieżka realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego,
- porady i konsultacje.
Kto udziela pomocy psychologiczno-pedagogicznej?
Rozporządzenie mówi o tym, w jaki sposób i przez kogo może być ona udzielana. Mowa w nim m.in. o tym, że pomoc dla dzieci ze specjalnymi potrzebami jest organizowana we współpracy z rodzicami i poradniami specjalistycznymi. Możliwa jest również współpraca w tym zakresie z innymi przedszkolami, placówkami doskonalenia nauczycieli, a także organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży. Warto zwrócić uwagę na te możliwości, ponieważ oznacza to, że osoba udzielająca pomocy psychologiczno-pedagogicznej nie musi być zatrudniona w danej placówce.
Możemy organizować pomoc również na podstawie współpracy z inną placówką. W ramach wykonywania obowiązków wynikających z rozporządzenia może to być oczywiście osoba wydelegowana z danego przedszkola. Wachlarz możliwości mamy tak naprawdę szeroki - również w zakresie realizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Jeśli chodzi o konkretne osoby, to pomocy udzielają nauczyciele, wychowawcy, czy specjaliści prowadzący zajęcia, tacy jak psycholodzy, pedagodzy, pedagodzy specjalni, logopedzi, czy terapeuci pedagogiczni. Bardzo ważne jest, aby osoby udzielające pomocy psychologiczno-pedagogicznej współpracowały z rodzicami.
Zindywidualizowana ścieżka realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego
W szczególnych przypadkach pomoc psychologiczno-pedagogiczna przybiera formę zindywidualizowanej ścieżki realizacji obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, organizowanej dla dzieci, które mogą uczęszczać do przedszkola, ale ze względu na trudności w funkcjonowaniu, wynikające w szczególności ze stanu zdrowia, nie mogą realizować wszystkich zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych wspólnie z grupą. Dzieci takie wymagają dostosowania organizacji i procesu nauczania do ich specjalnych potrzeb edukacyjnych.
Obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne prowadzone jako zindywidualizowana ścieżka obejmuje wszystkie zajęcia znajdujące się w programie nauczania, które mogą być realizowane wspólnie oraz indywidualnie z uczniem, z tym, że metody i formy są dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dziecka.
Co ważne, objęcie dziecka zindywidualizowaną ścieżką wymaga opinii publicznej poradni, która określa trudności w funkcjonowaniu dziecka w placówce (w tym wynikające ze stanu zdrowia) oraz ograniczenia w zakresie możliwości udziału w zajęciach. W opinii takiej musi być również określony zakres, w jakim uczeń nie może brać udziału w zajęciach, okres objęcia ucznia zindywidualizowaną ścieżką, nie dłuższy jednak niż rok szkolny, a także działania, jakie powinny być podjęte w celu ułatwienia dziecku funkcjonowania i uczestnictwa w życiu przedszkola.
Wczesne wspomaganie rozwoju
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna może być uruchomiona nawet bez formalnej opinii, opierając się na obserwacjach nauczycieli i specjalistów. Wczesne wspomaganie rozwoju (WWR) to zestaw specjalistycznych zajęć dla dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, mających na celu poprawę ich funkcjonowania i zapobieganie dalszym problemom.
Program obejmuje dzieci od momentu wykrycia niepełnosprawności do rozpoczęcia nauki w szkole. Zajęcia mogą odbywać się w przedszkolach, szkołach i poradniach, pod warunkiem, że placówka spełnia odpowiednie wymagania. W WWR mogą uczestniczyć zarówno dzieci, jak i ich rodziny. Zajęcia prowadzą wykwalifikowani specjaliści, a praca z dzieckiem powinna być dokładnie dokumentowana. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna może być uruchomiona nawet bez formalnej opinii, opierając się na obserwacjach nauczycieli i specjalistów.
Dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego
W przypadku dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego rozporządzenie stanowi regulację szczególną, gdyż wskazuje, że pomoc psychologiczno-pedagogiczna powinna być w tym wypadku skorelowana z kształceniem specjalnym, przede wszystkim z indywidualnym programem edukacyjno-terapeutycznym (IPET). Na pewno musi się to odbyć bez szkody dla tego trybu. Dlatego też przy planowaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej należy uwzględnić zawarte w orzeczeniu zalecenia i ująć je dość szczegółowo w programie edukacji dla takiego dziecka.
W przypadku posiadania przez dziecko orzeczenia wydanego przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną lub poradnię specjalistyczną pomoc taka jest udzielana po złożeniu przez rodzica orzeczenia. Po złożeniu takiego orzeczenie zostaje w przedszkolu powołany zespół składający się z nauczycieli oraz specjalistów, np. logopedy, pedagoga specjalnego, psychologa. Do zadań zespołu należy opracowanie odpowiedniej dokumentacji (WOPFU, IPET), ale przede wszystkim planowanie i koordynowanie udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
W przypadku uczniów szkół podstawowych, pomoc psychologiczno-pedagogiczna może być dostosowana do ich specyficznych trudności w uczeniu się oraz innych indywidualnych potrzeb, takich jak trudności adaptacyjne związane z nowym środowiskiem edukacyjnym
Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET)
Objęcie pomocą psychologiczno pedagogiczną dziecka z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego ciągnie za sobą bardzo konkretne kroki. Jak wspomniano wyżej, w takim przypadku wymagane jest powołanie zespołu, którego jednym z obowiązków jest opracowanie indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego. IPET określa m.in.:
- zakres i sposób dostosowania programu wychowania przedszkolnego oraz wymagania edukacyjne;
- zintegrowane działania nauczycieli i specjalistów;
- w przypadku dzieci niepełnosprawnych – działania o charakterze rewalidacyjnym; rodzaj i sposób dostosowania warunków organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności;
- działania wspierające rodziców dziecka oraz zakres współdziałania z poradniami specjalistycznymi.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w statucie przedszkola
Zapisy dotyczące zapewnienia pomocy psychologiczno-pedagogicznej powinny być szczegółowo określone w statucie przedszkola, aby zagwarantować odpowiednie wsparcie dzieciom w rozwoju, zarówno pod kątem ich indywidualnych potrzeb, jak i zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Wymóg ten wynika bezpośrednio z art. 102 ustawy Prawo oświatowe, gdzie czytamy, że statut przedszkola zawiera w szczególności (poniżej zapisy dot. ppp):
art. 102 ustawy Prawo oświatowe [Statut przedszkola]
- cele i zadania przedszkola wynikające z przepisów prawa, w tym w zakresie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, organizowania opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi, umożliwiania dzieciom podtrzymywania poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa oraz zasad promocji i ochrony zdrowia;
- sposób realizacji zadań przedszkola, z uwzględnieniem wspomagania indywidualnego rozwoju dziecka oraz wspomagania rodziny w wychowaniu dziecka i przygotowaniu go do nauki w szkole, a w przypadku dzieci niepełnosprawnych – ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności;
- zakres zadań nauczycieli oraz innych pracowników, w tym zadań związanych z współpracą ze specjalistami świadczącymi pomoc psychologiczno-pedagogiczną, opiekę zdrowotną i inną;
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu to kompleksowy system wsparcia, który ma na celu optymalny rozwój dziecka oraz ułatwienie mu funkcjonowania w środowisku przedszkolnym i społecznym. Skuteczna organizacja tej pomocy wymaga zaangażowania zarówno dyrektora placówki, jak i całego zespołu pedagogicznego, współpracy z rodzicami oraz specjalistami. Kluczowe jest indywidualne podejście do każdego dziecka oraz dostosowanie działań do jego potrzeb, co pozwala na pełniejsze wykorzystanie potencjału rozwojowego i edukacyjnego najmłodszych.
Akty prawne
