Pedagog specjalny w przedszkolu – zadania, kwalifikacje, dokumentacja

Udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest jednym z podstawowych obowiązków każdej placówki oświatowej. Dotyczy ona wszystkich dzieci, nie tylko tych z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego, a także rodziców i nauczycieli. Jej celem jest wspierania potencjału rozwojowego i stwarzanie warunków aktywnego i pełnego uczestnictwa uczniów w życiu przedszkola. Bardzo ważna osobą uczestniczącą w tym procesie jest pedagog specjalny.

Spis treści:

• Kim jest pedagog specjalny
• Co robi pedagog specjalny
• Zadania pedagoga specjalnego w przedszkolu
• Z kim współpracuje pedagog specjalny
• Kto może zostać pedagogiem specjalnym
• Czy pedagog specjalny musi być w każdej placówce?
• Co wpisać w dzienniku pedagoga specjalnego
• Inna dokumentacja
• Sprawozdanie z pracy

Kim jest pedagog specjalny

Pedagog specjalny to nowe stanowisko, które zostało wprowadzone nowelizacją ustawy Karta Nauczyciela w 2022 roku. Osoba taka prowadzi działania edukacyjne, terapeutyczne i opiekuńcze dla uczniów ze specjalnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi. Pomaga dzieciom z orzeczeniami o kształceniu specjalnym lub innymi trudnościami w odnalezieniu się w grupie i w szkole i nauce.

Jego zadaniem jest przede wszystkim diagnozowanie problemów dydaktycznych i wychowawczych uczniów, barier i ograniczeń utrudniających ich funkcjonowanie i praca nad ich zniwelowaniem. Rolą pedagoga specjalnego jest także diagnozowanie możliwości psychofizycznych uczniów czy ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych w celu określenia mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań.

Co robi pedagog specjalny w przedszkolu

Szczegółowe zadania na tym stanowisku określone są w Rozporządzeniu Ministra Edukacji i Nauki z dnia 22 lipca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Według tego aktu prawnego pedagog specjalny ma 6 głównych obszarów działania:

1. współpraca z nauczycielami, wychowawcami grup wychowawczych lub innymi specjalistami, rodzicami oraz uczniami związana m.in. z rozpoznawaniem indywidualnych potrzeb rozwojowych i przyczyn niepowodzeń edukacyjnych;
2. współpraca z zespołem opracowującym i realizującym IPET;
3. wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów;
4. udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom, rodzicom uczniów i nauczycielom;
5. współpraca z innymi podmiotami;
6. przedstawianie radzie pedagogicznej propozycji w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli przedszkola.

Zadania pedagoga specjalnego w przedszkolu

Z powyższych obszarów wynikają konkretne obowiązki, takie Do zadań pedagoga specjalnego zaliczamy więc:

• rekomendowanie dyrektorowi działań w zakresie zapewnienia aktywnego i pełnego uczestnictwa uczniów w życiu przedszkola;
• rekomendowanie dyrektorowi działań w zakresie dostępności, o której mowa w ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami;
• badania i działania diagnostyczne związane z rozpoznawaniem indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów w celu określenia:
  • mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów,
  • przyczyn niepowodzeń edukacyjnych,
  • trudności w funkcjonowaniu uczniów,
  • barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola;
• udział w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych uczniów;
• określanie warunków, sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych niezbędnych do nauki, odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne ucznia;
• wspomaganie nauczycieli w rozpoznawaniu przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki,
• wspieranie nauczycieli w udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej;
• praca przy dostosowaniu sposobów i metod pracy do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz jego możliwości psychofizycznych,
• dobór metod, form kształcenia i środków dydaktycznych do potrzeb uczniów.

Z kim współpracuje pedagog specjalny

Aby skutecznie pracować nad usuwaniem ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia, pedagog specjalny musi współpracować z wieloma osobami i instytucjami. Przede wszystkim będą to osoby, które mają bezpośredni kontakt z dzieckiem, ale też inne podmioty czy specjaliści, którzy mogą wnieść swój wkład w pomoc dziecku.

Pedagog specjalny współpracuje więc np. z:

• poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi,
• placówkami doskonalenia nauczycieli,
• innymi przedszkolami, szkołami i placówkami,
• organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży,
• dyrektorem, pomocą nauczyciela, pielęgniarką,
• asystentem edukacji romskiej,
• pracownikiem socjalnym, asystentem rodziny, kuratorem sądowym.

Kto może zostać pedagogiem specjalnym

Zatrudniając osobę na tym stanowisku koniecznie trzeba zwrócić uwagę na jej kwalifikacje. Możliwości uzyskania uprawnień do wykonywania tego zawodu są dosyć szerokie, dlatego dobrze wiedzieć, gdzie szukać wytycznych i wcześniej dobrze się z nimi zapoznać.

Warunkiem koniecznym do uzyskania kwalifikacji pedagoga specjalnego jest przygotowanie pedagogiczne. Do tego należy ukończyć studia magisterskie na kierunkach takich jak pedagogika specjalna, logopedia, pedagogika resocjalizacyjna, korekcyjna lub wczesne wspomaganie rozwoju dziecka. Uzyskać kwalifikacje do pracy na tym stanowisku można też kończąc studia podyplomowe w zakresie edukacji włączającej, pedagogiki specjalnej.

W przedszkolu pedagogiem specjalnym może zostać też nauczyciel, który ukończył studia podyplomowe prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Szczegółowe kwalifikacje do zajmowania tego stanowiska określa Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 14 września 2023 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli.

Czy pedagog specjalny musi być w każdej placówce?

Wraz z rokiem szkolnym 2024/2025 w życie wchodzą przepisy określające nowe zasady zatrudniania specjalistów. Do nauczycieli specjalistów zatrudnianych w przedszkolu zaliczamy obok pedagogów, psychologów, logopedów i terapeutów pedagogicznych, właśnie pedagogów specjalnych. Do ich zadań należy działania mające na celu udzielenie uczniowi pomocy psychologicznej, pedagogicznej i terapeutycznej, uwzględniającej indywidualne potrzeby rozwojowe uczniów oraz zapewnienie im wsparcia przy występujących zaburzeniach, odchyleniach rozwojowych i specyficznych trudnościach w uczeniu się.

Nowe przepisy wprowadzają między innymi obowiązek zatrudnienia pedagoga specjalnego i logopedy w placówkach powyżej 50 uczniów, przy czym liczba etatów będzie uzależniona od dokładnej liczby dzieci w przedszkolu.

Co wpisać w dzienniku specjalistycznym

Jako że pedagog specjalny jest zaliczany do nauczycieli specjalistów, w kwestii prowadzenia dokumentacji obowiązują go te same zasady co np. pedagoga czy psychologa. W publicznych przedszkolach istnieje obowiązek prowadzenia dzienników pracy specjalistów z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zajęć rozwijających zainteresowanie i uzdolnienia dzieci.

W placówkach niepublicznych prowadzenie dzienników zajęć nie jest obowiązkowe, ale jest to zdecydowanie dobra praktyka.

W dzienniku zajęć pedagoga specjalnego umieszcza się następujące informacje:

• tygodniowy plan zajęć
• zajęcia i czynności przeprowadzone w poszczególnych dniach
• informacje o kontaktach z osobami, instytucjami, z którymi współdziała specjalista przy wykonywaniu zadań
• imiona i nazwiska dzieci objętych różnymi formami pomocy, a w szczególności pomocą psychologiczno-pedagogiczną.

Dziennik specjalistyczny można też prowadzić w formie dziennika elektronicznego.

Inna dokumentacja

Dokumentacja pracy specjalisty to nie tylko dziennik. Obejmuje ona również programy czy oceny, przygotowywane samodzielnie bądź wraz z zespołem nauczycieli i specjalistów. W „teczce" pedagoga specjalnego mogą znaleźć się takie dokumenty jak:

• plan pracy,
• programy zajęć rewalidacyjnych,
• program zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne,
• program zajęć korekcyjno-kompensacyjnych,
• wielospecjalistyczne oceny poziomu funkcjonowania ucznia (WOPFU),
• ewaluacje IPET
• oceny efektywności udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
• oceny efektywności zajęć rewalidacyjnych,
• Sprawozdanie z pracy.

Sprawozdanie z pracy

Pedagog specjalny nie ma według przepisów prawa oświatowego obowiązku opracowywania rocznego planu pracy ani sporządzania sprawozdań. Jednak taki obowiązek może wynikać z wewnętrznych zasad obowiązujących w danym przedszkolu.

Przygotowując półroczne bądź roczne sprawozdanie ze swojej pracy pedagog specjalny powinien zawrzeć w nim takie elementy jak:

• ilość dzieci, z którymi pracował,
• obszary i sposób realizacji zadań, 
• ocena efektywności działań,
• sposób udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
• obszary wsparcia i współpracy z nauczycielami, innymi specjalistami, rodzicami, dyrektorem, innymi podmiotami,
• podjęte interwencje, przeprowadzone diagnozy,
• własne inicjatywy dla rzecz uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,
• sposoby i formy włączania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w życie przedszkola,
• wsparcie nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego.

Nie wszystkie powyższe punkty muszą być zrealizowane w ciągu półrocza, natomiast kluczowym elementem sprawozdania powinny być wnioski oraz rekomendacje na przyszłość, które posłużą jako punkt wyjścia do działań w kolejnym roku lub półroczu.

Podsumowując, pedagog specjalny pełni bardzo ważną rolę w przedszkolu. Stanowi wsparcie dla innych osób pracujących z dziećmi z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego i ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Odpowiada za diagnozowanie potrzeb edukacyjnych ucznia i tworzenie warunków zapewniających jego uczestnictwo w życiu przedszkola.

Akty prawne

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r.w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
• Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 22 lipca 2022 r.zmieniające rozporządzenie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
• Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami
• Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 14 września 2023 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli