Organizacja pracy w żłobku – jak pracować z dziećmi w wieku do 3 lat

O ile zagadnienie wychowania przedszkolnego czy metod pracy z dziećmi w wieku 3-6 lat jest w sieci mocno wyeksploatowane, o tyle na temat opieki nad młodszymi dziećmi mówi się znacznie mniej. W kwestii miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat trzech dominują tematy formalno-organizacyjne, takie jak metraż lokalu, ilość opiekunów itp. 

Dlatego w tym artykule pochylimy się nad tym, w jaki sposób zorganizować pracę w żłobku lub klubie dziecięcym, aby stworzyć dzieciom jak najlepsze warunki do rozwoju, zapewnić poczucie ciepła, bliskości i bezpieczeństwa. O kluczowe aspekty organizacji pracy z dziećmi w wieku do lat 3 zapytaliśmy Dorotę Głogowską, szkoleniowca, specjalistkę w zakresie tworzenia i prowadzenia jakościowych miejsc opieki, właścicielkę Żłobków Uniwersyteckich Maluch.net w Lublinie.

Spis treści:

• Żłobek a przedszkole
• Standardy opieki nad dziećmi
• Personel żłobka
• Współpraca z rodzicami
• Organizacja przestrzeni
• Jak zorganizować zabawki i materiały edukacyjne w żłobku
• Praca z grupą
• Podział zabaw żłobku
• Planowanie pracy w grupie 
• Elastyczność i tolerancja na niedokończenie
• Pozytywna komunikacja z dzieckiem

Żłobek a przedszkole

W powszechnej mentalności często się pojawia wyraźne rozróżnienie między edukacją (w przedszkolu) i opieką (w żłobku). Widzimy to już nawet po tym, że w przedszkolu dzieci są pod opieką osoby na stanowisku nauczyciela, a w żłobku pracują opiekunki. Tymczasem zwróćmy uwagę, że do żłobków uczęszczają czasem dzieci w wieku przedszkolnym – 2,5-latki, a nawet starsze w przypadku.

Okres między urodzeniem a trzecim rokiem życia jest zasadniczy dla tworzenia się zdrowej i silnej osobowości i w ogromnym stopniu determinuje postawę dziecka wobec otaczającego je świata w całym jego późniejszym życiu.

Patrząc na rozwój dziecka w ten sposób, trudno dalej utożsamiać żłobek czy klub dziecięcy z miejscem, gdzie dzieci tylko „przebywają", a panie mają dbać głównie o suche pupy i pełne brzuchy maluszków.

Standardy opieki nad dziećmi

Standardy opieki nad dziećmi to zagadnienie dosyć szerokie, dotyczące wielu aspektów. Zostały one skatalogowane w Rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie standardów opieki sprawowanej nad dziećmi w wieku do lat 3, które weszło w życie we wrześniu 2023 roku i tak naprawdę jest pierwszym aktem prawnym, który mówi wprost o tym, w jaki sposób powinna wyglądać praca z dziećmi.

W rozporządzeniu wyszczególnione jest pięć filarów, które powinny zostać uwzględnione w każdej placówce:

• praca z dzieckiem,
• bezpieczeństwo dzieci,
• organizacja pracy w żłobku
• rozwój i bezpieczeństwo personelu zatrudnionego w żłobku
• monitoring i ewaluacja,
• współpraca osób sprawujących opiekę z rodzicami.

Poniżej przyjrzymy się kilku aspektom standardów opieki nad dziećmi, ale w ujęciu bardziej ogólnym, opartym na doświadczeniu i wykraczającym poza rozporządzenie. Podpowiemy, w jaki sposób organizować pracę, aby je realizować i tworzyć jakościową placówkę.

Personel żłobka

Najważniejszym elementem w kontekście zapewnienia dzieciom pozytywnych doświadczeń jest personel. Wszystkie działania podejmowane przez opiekunów, ich interakcje, sposób komunikacji werbalnej i niewerbalnej oraz metody prowadzenia grupy mają ogromny wpływ na podopiecznych.

Ilość opiekunów i kameralne grupy

Kluczową kwestią jest zapewnienie odpowiedniej liczby opiekunów w stosunku do liczby dzieci. W Polsce oficjalnie na jednego opiekuna może przypadać ośmioro dzieci, co jest liczbą dość wysoką.

Jeśli chcemy zapewnić w żłobku wysoką jakość opieki, ta liczba powinna być zdecydowanie mniejsza. W swoich placówkach staram się utrzymywać standard pięciorga dzieci na jednego opiekuna, co pozwala na budowanie relacji i odpowiadanie na wiele potrzeb dzieci pojawiających się w ciągu dnia.

Przy planowaniu nowej grupy lub żłobka, warto zadbać o kameralność grup. Mniejsze grupy ułatwiają pracę z dziećmi i zapewniają lepszą opiekę. W zależności od ilości podpopiecznych dobrym pomysłem jest też podział na grupy wiekowe, najczęściej 1-2 lata i 2-3 lata, przy czym młodsza powinna być mniejsza, ok. 10-11 dzieci pod opieką dwóch osób.

Dodatkowa osoba do pomocy

Wiadomo, że na stanowisku opiekunki dziecięcej możemy zatrudnić osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje, np. pielęgniarki lub położnej, opiekunki dziecięcej czy nauczyciela wychowania przedszkolnego. W żłobku jest jednak do wykonania mnóstwo pracy, która tak naprawdę nie wymaga określonych kwalifikacji, gdyż są to czynności porządkowe czy organizacyjne.

Dobrym pomysłem jest więc wprowadzenie dodatkowej osoby do pomocy, która nie jest liczona jako pełnoprawny opiekun, może jednak znacząco odciążyć resztę personelu. Warto jednak w trakcie rekrutacji zwrócić uwagę na to, czy dana osoba lubi kontakt z dziećmi, gdyż część czasu będzie ona spędzała z maluchami i jest to kluczowe nie tylko dla komfortu tej osoby, ale przede wszystkim dla poczucia bezpieczeństwa dzieci.

Współpraca z rodzicami

Niezwykle istotne dla zapewnienia poczucia bezpieczeństwa zarówno dzieciom, jak i rodzicom jest zaangażowanie rodziców w życie żłobka. Dobra relacja z rodzicami ułatwia też rozwiązywanie potencjalnych problemów, takich jak sytuacje związane z chorobami i infekcjami czy incydenty między dziećmi.

Współpracę z rodzicami zaczynamy już na etapie adaptacji. Jest to pierwszy ważny moment, podczas którego rodzice mogą obserwować pracę opiekunów, co buduje zaufanie i ułatwia późniejszą współpracę. W miarę możliwości dobrym pomysłem jest też stosowanie „polityki otwartych drzwi", co daje rodzicom realny obraz życia żłobkowego.

Dobrze też na różne sposoby angażować rodziców w życie żłobka. Możemy np. zapraszać ich do wspólnego czytania książek, opowiedzenia o swoim zawodzie czy uczestniczenia w specjalnych wydarzeniach.

Organizacja przestrzeni

Dla wspierania rozwoju dzieci niezwykle ważne jest odpowiednie zorganizowanie przestrzeni w żłobku. Podstawową kwestią jest ograniczenie nadmiaru bodźców, czyli przede wszystkim unikanie nadmiernej ilości kolorów czy dekoracji. Dobrym pomysłem jest też rezygnacja z grających czy świecących zabawek, dzięki czemu możemy stworzyć bardziej wyciszone środowisko, sprzyjające współpracy dzieci z opiekunami.

Z ilością bodźców wiąże się też ograniczenie ilości znajdujących się w żłobku i dostępnych w danej chwili przedmiotów, co ułatwia dzieciom i opiekunom odnalezienie się w przestrzeni.

Materiały i zabawki, które już wybierzemy do naszego żłobka, dobrze zorganizować w kąciki tematyczne. Pozwoli to dzieciom nie tylko na zabawę rzeczami odpowiednimi do ich zainteresowań, ale też rozproszenie się w mniejszych grupach, co z kolei ułatwi pracę opiekunów z grupą.

Przykładowe kąciki tematyczne:

• strefa kreatywna, gdzie dzieci mają dostęp do materiałów plastycznych, takich jak kredki czy farby;
• kącik konstrukcyjny, w którym znajdą się różnorodne klocki.
• strefa relaksacji, miejsce, gdzie dzieci mogą się wyciszyć i odpocząć. Warto wyposażyć je w miękkie pufy, poduszki, a nawet małe domki, w których maluchy mogą się schować. Taka przestrzeń jest niezwykle ważna dla emocjonalnego rozwoju dzieci, oferując im możliwość chwilowego odseparowania się od bodźców i znalezienia spokoju.

Ważne jest, aby oprócz wspomnianych kącików tematycznych, znalazło się też miejsce na swobodną zabawę ruchową. Część sali powinna tworzyć otwarta przestrzeń, gdzie dzieci mogą swobodnie biegać, skakać czy turlać się po dywanie.

Jak zorganizować zabawki i materiały edukacyjne w żłobku

W organizacji przestrzeni w żłobku bardzo ważna jest dostępność. Nie chodzi tutaj o to, żeby dzieci miały swobodny dostęp do wszystkich obecnych w placówce zabawek, ale żeby miały możliwość samodzielnego wybrania materiałów do zabawy. Jak dokładnie to zorganizować?

System otwartych półek

Dobry pomysłem jest zastosowanie systemu otwartych półek. Pozostawienie kilku półek, na odpowiedniej wysokości, z wybranymi zabawkami, związanymi tematycznie, daje dzieciom możliwość decyzji, czym chcą się w danym momencie bawić, nie wprowadzając zbytniego chaosu na sali. Warto przy tym pamiętać o kilku zasadach:

• Regularna wymiana zabawek – zabawki na otwartych półkach najlepiej wymieniać raz w tygodniu. Dzięki temu utrzymujemy zainteresowanie dzieci, a równocześnie stymulujemy ich rozwój, nie przebodźcowując ich i nie przytłaczając.
• Różnorodność dostępnych zabawek – wybór powinien uwzględniać np. przedmioty do manipulacji, zabawki sensoryczne, ale też (w ograniczonym stopniu) kolorowe i grające.
• Sezonowość w doborze materiałów edukacyjnych – np. jesienią można wykorzystać naturalne pomoce dydaktyczne, takie jak liście, kasztany czy żołędzie.

Dzień bez zabawek

Ciekawym pomysłem jest też organizacja dnia bez zabawek, podczas którego tradycyjne zabawki zastępowane są przedmiotami codziennego użytku lub materiałami z recyklingu. Pudełka, butelki czy nakrętki mogą stać się fascynującymi narzędziami do zabawy i nauki, rozwijając kreatywność dzieci.

Wystawa prac plastycznych

Nie można zapominać o odpowiedniej ekspozycji prac wykonanych przez dzieci. Warto stworzyć wystawę na wysokości wzroku maluchów, aby mogły podziwiać swoje dzieła – nawet jeśli są to tzw. bazgroły. Taka praktyka wspiera ich poczucie sprawczości i dumę z własnych osiągnięć.

Praca z grupą

Warto pamiętać, że dzieci do około 2,5 roku życia zwykle bawią się obok siebie, obserwując się wzajemnie, ale nie wchodząc jeszcze w bezpośrednie interakcje. Dopiero po tym czasie zaczynają się bawić ze sobą w sposób interaktywny.

Kluczowym, stymulującym rozwój, elementem pracy z dziećmi do lat 3, jest więc zabawa swobodna. Może ona przybierać różne formy, w tym także zorganizowane. ale zawsze powinna stanowić podstawową jednostkę spędzania czasu w żłobku. Równie istotny jest ruch. Wychodzenie na spacery i ćwiczenie motoryki dużej są niezwykle ważne.

Podział zabaw żłobku

W organizacji dnia w żłobku można wyróżnić trzy główne typy zabaw. Każdy z nich pełni istotną rolę w rozwoju dziecka:

• Zabawa swobodna – czas, gdy maluchy mogą eksplorować otoczenie zgodnie z własnymi zainteresowaniami, ucząc się poprzez doświadczenie i obserwację. Zabawa swobodna stanowi największą część dnia w żłobku.
• Zabawy zorganizowane – aktywności, w których uczestniczy cała grupa, kierowane przez opiekuna. Ważne jest, aby łączny czas tych zabaw nie przekraczał jednej godziny dziennie, rozłożonej na mniejsze fragmenty w ciągu dnia. Do zabaw zorganizowanych zaliczymy np. poranne przywitanie czy wspólne czytanie książek.
  W grupach starszych można wprowadzać bardziej zaawansowane formy zabaw tematycznych, angażując dzieci w krótkie opowieści czy proste zadania grupowe. Kluczowe jest dostosowanie czasu trwania i intensywności zajęć do możliwości koncentracji dzieci w danym wieku.
• Zabawy wyciszające – niezwykle istotne dla emocjonalnego rozwoju dzieci. Pomagają dzieciom w nauce samoregulacji czy zrozumieniu własnych stanów emocjonalnych. Mogą to być proste ćwiczenia oddechowe, słuchanie spokojnej muzyki, delikatny masaż czy opowiadanie kojących historii.

Planowanie pracy w grupie 

Podstawą efektywnej organizacji dnia w żłobku jest dobrze przemyślany plan dnia. Wprowadza on ład i porządek, co jest kluczowe dla poczucia bezpieczeństwa dzieci. Gdy maluchy wiedzą, czego mogą się spodziewać w danym momencie, czują się spokojniejsze i pewniejsze.

Przykładowo, podczas adaptacji, informowanie dziecka o kolejności zdarzeń ("Najpierw się pobawimy, potem zjemy zupę, a wtedy przyjdzie mama") daje mu poczucie kontroli i bezpieczeństwa. Ta sama zasada działa w żłobkowej codzienności - uporządkowana sekwencja czynności (śniadanie, zajęcia, mycie ząbków) pomaga dzieciom zrozumieć i zaakceptować strukturę dnia.

Ważne jest jednak, aby po okresie adaptacji wprowadzać drobne zmiany w rutynie. Uczy to dzieci elastyczności i przystosowywania się do nowych sytuacji – umiejętności cennej nawet w dorosłym życiu. Nie chodzi o drastyczne zmiany, ale o subtelne modyfikacje, np. zmiana kolejności niektórych aktywności czy wprowadzenie „dnia bez zabawek".

Elastyczność i tolerancja na niedokończenie

Praca z małymi dziećmi w żłobku wymaga połączenia dobrze zaplanowanej struktury dnia z elastycznością i empatycznym podejściem do dzieci. Kluczowe jest zrozumienie, że każde dziecko jest inne i może potrzebować indywidualnego podejścia, przy jednoczesnym utrzymaniu ogólnego porządku dnia, który daje poczucie bezpieczeństwa całej grupie.

Aktywność i możliwości percepcyjne dzieci zależą w dużym stopniu od pory dnia, ale też od indywidualnych cech danego dziecka czy jego nastroju w danym dniu. Ważne jest więc, aby nie oczekiwać, że wszystkie dzieci będą zawsze uczestniczyć we wszystkich zaplanowanych zabawach.

Niezwykle ważna w pracy w żłobku jest umiejętność radzenia sobie z sytuacjami, gdy zaplanowane aktywności nie przebiegają zgodnie z oczekiwaniami. Jedną z kluczowych cech dobrego opiekuna w żłobku powinna być wysoka tolerancja na niedokończenie.

Pozytywna komunikacja z dzieckiem

Sposób, w jaki nawiązujemy relację z dziećmi ma ogromny wpływ na to, czy będą chciały wchodzić z nami w interakcje w przyszłości. Dlatego tak ważna jest pozytywna, wspierająca i budująca u nich poczucie własnej wartości komunikacja. Jej kluczowe elementy to:

• Pozytywne formułowanie komunikatów
• Unikanie porównań
• Wspierający, motywujący przekaz
• Towarzyszenie, nie ograniczanie naturalnej ciekawości dziecka
• Unikanie komunikatów wywołujących lęk

Choć społeczne postrzeganie żłobków i klubów malucha jako miejsc, w których odbywa się przede wszystkim opieka, rozumiana jako dbanie o podstawowe potrzeby fizjologiczne i fizyczne bezpieczeństwo dzieci, stopniowo się zmienia, warto pisać i rozmawiać o tym jak najwięcej.

Należy podkreślać, jak ważne jest stworzenie środowiska, które inspiruje dzieci do samodzielnego eksplorowania, jednocześnie oferując im bezpieczną przestrzeń do rozwoju, bo pierwsze lata życia są tak naprawdę kluczowe w dla budowania zdrowego poczucia własnej wartości i odporności psychicznej przyszłego dorosłego człowieka.