Zatrudnianie nauczycieli w przedszkolach, zarówno publicznych, jak i niepublicznych, to proces wymagający uwzględnienia wielu aspektów prawnych i organizacyjnych. W artykule omówimy różnice w zasadach zatrudniania nauczycieli w placówkach samorządowych i niesamorządowych, a także przedstawimy wymagania dotyczące kwalifikacji i przygotowania pedagogicznego. Dowiemy się również, jakie są możliwości zatrudniania nauczycieli bez pełnych kwalifikacji oraz jakie konsekwencje mogą wynikać z nieprawidłowości w tym zakresie.
Zatrudnianie pracowników w przedszkolach samorządowych i niesamorządowych - różnice
Zanim przejdziemy do tematu zatrudniania nauczycieli w przedszkolach, przyjrzyjmy się szerzej tematowi zatrudniania pracowników w placówkach przedszkolnych - zarówno samorządowych jak i niesamorządowych. Skąd to rozróżnienie? Bo w tych dwóch typach placówek zasady zatrudniania znacznie się różnią. To rozróżnienie wynika z faktu, że w przedszkolach samorządowych i niesamorządowych stosuje się inne akty prawne regulujące zasady zatrudniania.
W placówkach samorządowych podstawą są ustawa o pracownikach samorządowych (dla pracowników niepedagogicznych) oraz Karta Nauczyciela (dla nauczycieli). Natomiast w przedszkolach niesamorządowych, zarówno w przypadku pracowników pedagogicznych, jak i niepedagogicznych, podstawę zatrudnienia stanowi przede wszystkim Kodeks pracy, a Karta Nauczyciela ma zastosowanie tylko w wyjątkowych, ściśle określonych przypadkach.
W przypadku zatrudniania nauczycieli w placówkach samorządowych i niesamorządowych podstawową różnicę stanowi pensum, czyli liczby godzin zajęć z dziećmi.
W przedszkolach samorządowych nauczyciel ma narzucone z góry pensum, np. 25 godzin zajęć tygodniowo w ramach 40-godzinnego tygodnia pracy — tak stanowi Karta Nauczyciela.
Robert Gałęski, radca prawny w Kancelarii Lexbridge
W przedszkolach niesamorządowych, czyli niepublicznych lub publicznych, ale prowadzonych przez inne podmioty niż samorząd, takie pojęcie jak pensum nie ma zastosowania. Tutaj obowiązuje tylko ogólna zasada z Kodeksu pracy — do 40 godzin tygodniowo. Ile godzin nauczyciel spędzi z dziećmi, ustala się indywidualnie z organem prowadzącym.
Kto może być nauczycielem w przedszkolu niepublicznym?
Choć przedszkola niesamorządowe podlegają głównie Kodeksowi pracy, to w zakresie zatrudnienia nauczycieli wszystkie placówki obowiązują przepisy wynikające z Karty Nauczyciela.
⚠️ Zapamiętaj! Kwalifikacje nauczyciela w przedszkolu określa Karta Nauczyciela, ale zatrudnianie odbywa się na podstawie Kodeksu pracy.
Wymagania dotyczące wykształcenia nauczyciela w przedszkolu
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, aby uzyskać zatrudnienie jako nauczyciel w przedszkolu, konieczne jest posiadanie wykształcenia wyższego kierunkowego wraz z przygotowaniem pedagogicznym. Preferowanymi kierunkami studiów są wychowanie przedszkolne, edukacja przedszkolna, pedagogika wczesnoszkolna, pedagogika opiekuńcza, nauczanie początkowe oraz edukacja wczesnoszkolna.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. dotyczącym szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, od 2020 roku nauczyciele wychowania przedszkolnego, którzy posiadają tytuł licencjata, muszą uzupełnić swoje kwalifikacje i zdobyć tytuł magistra. Wymóg ten obejmuje także osoby aspirujące do pracy na stanowiskach takich jak pedagog w szkole i przedszkolu, pedagog w placówce specjalnej, nauczyciel terapeuta pedagogiczny oraz logopeda.
Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach i klasach I-III szkół podstawowych, z wyjątkiem szkół podstawowych specjalnych i oddziałów specjalnych w szkołach podstawowych ogólnodostępnych, posiada osoba, która ukończyła:
Rozporządzenie MEN z dnia 14 września 2023 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, § 4. [Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w przedszkolach i klasach I-III szkół podstawowych]
1) jednolite studia magisterskie prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna i posiada przygotowanie pedagogiczne lub
2) studia pierwszego stopnia prowadzone zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
3) studia drugiego stopnia prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna, na podstawie § 39 ust. 2 pkt 2 i ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów (Dz. U. z 2021 r. poz. 661 oraz z 2022 r. poz. 1869), i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
4) studia prowadzone zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. na:
a) kierunku zgodnym (specjalności zgodnej) z prowadzonymi zajęciami i posiada przygotowanie pedagogiczne lub
b) kierunku, którego efekty uczenia się w kategoriach wiedzy i umiejętności obejmują treści prowadzonych zajęć określone w podstawie programowej wychowania przedszkolnego lub podstawie programowej kształcenia ogólnego dla tych zajęć na odpowiednim etapie edukacyjnym, i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub
c) kierunku pedagogika w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym, lub
d) kierunku innym (specjalności innej) niż określone w lit. a-c i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe prowadzone zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. w zakresie prowadzonych zajęć, lub
5) zakład kształcenia nauczycieli w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym.
Wymagania dodatkowe – niekaralność i poziom moralny
Oprócz wymagań związanych z wykształceniem, istnieją również inne istotne kryteria, które muszą spełniać nauczyciele. Zgodnie z przepisami, nauczyciel w przedszkolu musi mieć niekaralność za przestępstwa umyślne, w tym również przestępstwa karno-skarbowe. Ponadto, osoba zatrudniana w charakterze nauczyciela musi wykazywać odpowiedni poziom moralny, który jest niezbędny do pełnienia funkcji wychowawczej i opiekuńczej w przedszkolu.
Zatrudnienie w przedszkolu osoby bez wymaganych kwalifikacji
Zatrudnienie osoby bez wymaganych kwalifikacji pedagogicznych do prowadzenia zajęć dydaktycznych w przedszkolu niepublicznym może budzić spore wątpliwości – zarówno prawne, jak i praktyczne. Jednak prawo przewiduje sytuacje wyjątkowe, w których jest to dopuszczalne.
Zatrudnienie w przypadku tzw. nagłej potrzeby
Przedszkole niesamorządowe może zatrudnić nauczyciela bez pełnych kwalifikacji, ale tylko w sytuacji tzw. nagłej potrzeby, czyli wówczas, gdy:
- nie ma możliwości zatrudnienia osoby z wymaganymi kwalifikacjami,
- konieczne jest zapewnienie ciągłości opieki i edukacji,
- zatrudnienie ma charakter czasowy i przejściowy.
W praktyce oznacza to, że jeśli np. nauczyciel z kwalifikacjami nagle zachoruje albo rozwiąże umowę, a nie ma dostępnego zastępstwa – dopuszcza się zatrudnienie osoby, która nie spełnia wszystkich formalnych wymogów, ale np. jest w trakcie ich zdobywania.
W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest zatrudnienie nauczyciela bez pełnych kwalifikacji. Warunkiem jest tzw. nagła potrzeba – czyli sytuacja, w której nie ma innego realnego wyjścia, a placówka musi zapewnić ciągłość funkcjonowania. Taki nauczyciel powinien jednak uzupełnić kwalifikacje jak najszybciej.
Robert Gałęski, radca prawny w Kancelarii Lexbridge
Forma zatrudnienia i dokumentacja
W takim przypadku nauczyciela można zatrudnić:
- na czas określony, wyraźnie wskazując cel i tymczasowy charakter zatrudnienia,
- na podstawie umowy o pracę, a w niektórych sytuacjach – umowy cywilnoprawnej (choć to rozwiązanie kontrowersyjne przy pracy o charakterze ciągłym).
W dokumentacji kadrowej warto zamieścić adnotację dotyczącą przyczyny zatrudnienia osoby bez kwalifikacji, wskazując na nagły charakter sytuacji oraz planowane działania (np. rozpoczęcie studiów podyplomowych przez zatrudnioną osobę).
1. W uzasadnionych przypadkach w przedszkolu publicznym może być, za zgodą kuratora oświaty, zatrudniona osoba niebędąca nauczycielem do prowadzenia zajęć rozwijających zainteresowania, posiadająca przygotowanie uznane przez dyrektora przedszkola za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, Art. 15. [Zatrudnienie w szkole publicznej, przedszkolu niepublicznym lub branżowym centrum umiejętności osoby niebędącej nauczycielem]
Zatrudnianie nauczycieli specjalistów w przedszkolu niesamorządowym
Od 2022 roku obowiązują nowe zasady dotyczące zatrudniania nauczycieli specjalistów w przedszkolach, również niesamorządowych. Do grona tych specjalistów zaliczamy:
- pedagoga specjalnego,
- pedagoga,
- psychologa,
- logopedę,
- terapeutę pedagogicznego.
Specjalista:
- musi posiadać odpowiednie wykształcenie (np. psychologia, logopedia),
- w przypadku realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczych – również przygotowanie pedagogiczne,
- może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę, a w wyjątkowych przypadkach – umowy cywilnoprawnej (np. umowy zlecenia, jeśli wymiar pracy nie przekracza 4 godzin tygodniowo).
Zgodnie z nowymi przepisami, od 1 września 2024 r. obowiązuje minimalny wymiar etatów dla nauczycieli specjalistów, zależny od liczby dzieci w placówce. Przepisy precyzują również, że psycholog i pedagog specjalny muszą być zatrudnieni, gdy liczba dzieci przekracza 50.
Zatrudnianie nauczycieli wspomagających i nauczycieli współorganizujących kształcenie
Zatrudnianie nauczycieli wspomagających i nauczycieli współorganizujących kształcenie w przedszkolach, szczególnie tych integracyjnych, wiąże się z koniecznością dostosowania oferty edukacyjnej do potrzeb dzieci z niepełnosprawnościami lub specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, nauczyciele ci są zatrudniani w celu wspierania uczniów, którzy wymagają indywidualnego podejścia i dostosowanych metod nauczania.
Zatrudnienie nauczyciela wspomagającego jest wymagane w placówkach edukacyjnych, które prowadzą klasy integracyjne lub przyjmują dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Musi on posiadać odpowiednie kwalifikacje pedagogiczne, a w przypadku dzieci z orzeczeniem o kształceniu specjalnym – także wykształcenie w zakresie pedagogiki specjalnej lub odpowiednią specjalizację.
Nauczyciel współorganizujący kształcenie pełni podobną rolę, ale jego zadaniem jest organizowanie i koordynowanie wsparcia edukacyjnego dla uczniów z różnymi potrzebami, w tym tych z niepełnosprawnościami. Nauczyciel współorganizujący kształcenie powinien posiadać wykształcenie pedagogiczne i doświadczenie w pracy z dziećmi z niepełnosprawnościami lub specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Zarówno nauczyciel wspomagający, jak i nauczyciel współorganizujący kształcenie, są zazwyczaj zatrudniani na umowę o pracę, a wymiar ich czasu pracy dostosowywany jest do liczby dzieci potrzebujących wsparcia. Możliwe jest również zatrudnienie tych specjalistów na umowę cywilnoprawną (np. umowę zlecenie), jednak tylko w przypadku, gdy wymiar czasu pracy nie przekracza 4 godzin tygodniowo.
Formy zatrudnienia w przedszkolu niepublicznym
Zatrudnianie nauczycieli w przedszkolu niepublicznym jest regulowane zarówno przez Kodeks pracy, jak i przepisy specyficzne dla nauczycieli zawarte w Karcie Nauczyciela. Zasadniczo nauczyciele w przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego zatrudniani są na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony lub na podstawie aktu mianowania. Jednak w przepisach przewidziano również wyjątki, które mogą obejmować różne formy zatrudnienia, zależnie od potrzeb placówki.
Generalnie nauczycieli, zarówno w placówkach samorządowych jak i niesamorządowych, zatrudnia się na podstawie stosunku pracy. Może to być umowa na czas określony, nieokreślony, okres próbny czy na zastępstwo. W przypadku placówek niepublicznych istnieje jednak jeden wyjątek, który pozwala na zatrudnianie nauczycieli na podstawie innych umów niż umowa o pracę. Dotyczy to głównie umów cywilnoprawnych, takich jak umowy zlecenia, a czasami także umowy o dzieło. Ma to miejsce, gdy tygodniowy wymiar zajęć nauczyciela bezpośrednio z dziećmi nie przekracza czterech godzin tygodniowo i jeżeli w treści umowy nie przeważają cechy charakterystyczne dla umowy o pracę.
Robert Gałęski, radca prawny w Kancelarii Lexbridge
Umowa na czas nieokreślony
W przypadku, gdy nauczyciel spełnia określone warunki, w tym posiada wymagane kwalifikacje oraz odpowiedni stopień awansu zawodowego, może zostać zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Tego typu umowa zapewnia nauczycielowi stabilność zatrudnienia i jest preferowaną formą zatrudnienia w przedszkolu, pod warunkiem, że placówka ma odpowiednią liczbę godzin do przydzielenia nauczycielowi.
Umowa na czas określony
Chociaż generalną zasadą jest zatrudnianie nauczycieli na umowy na czas nieokreślony, w praktyce mogą wystąpić sytuacje, które uzasadniają zawarcie umowy na czas określony. W szczególności może to dotyczyć nauczycieli początkujących, którzy są zatrudniani na czas próbny lub w celu odbycia stażu, z możliwością późniejszego zatrudnienia na stałe. Przepisy wskazują także, że nauczyciele mogą być zatrudniani na umowy czasowe w przypadku organizacji nauczania lub zastępstw.
Ważnym ograniczeniem jest to, że łączny okres zatrudnienia na podstawie takich umów nie może przekraczać 36 miesięcy.
Umowa na zastępstwo
Zatrudnienie na czas zastępstwa jest kolejną formą zatrudnienia nauczycieli, która jest dozwolona zarówno w przypadku przedszkoli publicznych, jak i niepublicznych. Zasadniczo umowa na zastępstwo zawierana jest w przypadku nieobecności nauczyciela, np. z powodu choroby czy urlopu. Tego typu umowy mogą być zawierane na czas określony, a ich celem jest wypełnienie chwilowego zapotrzebowania w szkole lub przedszkolu.
Umowa o pracę na podstawie art. 15 Prawa oświatowego
Zgodnie z tym przepisem, w przypadku przedszkoli i innych placówek wychowania przedszkolnego, możliwe jest zatrudnienie osoby, która nie jest nauczycielem, na podstawie umowy o pracę na czas określony. Dotyczy to sytuacji, w których potrzeba prowadzenia zajęć rozwijających zainteresowania lub specjalistycznych wymaga, aby zatrudniona osoba posiadała przygotowanie uznane przez dyrektora przedszkola.
Zatrudnienie na podstawie mianowania
Zatrudnienie na podstawie mianowania jest najsilniejszą formą zatrudnienia nauczyciela. Tylko w określonych przypadkach mianowanie może zostać rozwiązane, co czyni tę formę bardziej stabilną i gwarantującą nauczycielowi większe prawa. Zatrudnienie na podstawie mianowania dotyczy nauczycieli, którzy osiągnęli wymagany stopień awansu zawodowego i spełniają określone kryteria, takie jak obywatelstwo polskie, pełna zdolność do czynności prawnych oraz brak postępowań karnych.
Konsekwencje nieprawidłowości w zatrudnianiu
Nieprawidłowe zatrudnienie nauczyciela w przedszkolu niepublicznym może budzić wiele obaw, szczególnie jeśli chodzi o konsekwencje finansowe, czyli zwrot dotacji. Na szczęście orzecznictwo w tym zakresie jest dość jasne i — w pewnych przypadkach — korzystne dla placówek.
Jeśli nauczyciel został zatrudniony niezgodnie z przepisami (np. na umowę zlecenie, choć powinien mieć umowę o pracę, bo pracuje ponad 4 godziny tygodniowo), ale osoba ta ma wymagane kwalifikacje, faktycznie prowadziła zajęcia z dziećmi i zadanie zostało zrealizowane to nie ma podstaw do żądania zwrotu dotacji. W takiej sytuacji dyrektor może ewentualnie spodziewać się uwag ze strony kuratorium lub inspekcji pracy, ale dotacja jest bezpieczna.
Inaczej wygląda sytuacja, gdy zatrudniona osoba nie ma wymaganych kwalifikacji. Wtedy samorząd może skutecznie zakwestionować wykonanie zadania publicznego. Argument jest prosty: jeśli zadanie zostało wykonane przez osobę niekompetentną, to nie ma gwarancji, że zostało wykonane zgodnie z zasadami profesjonalizmu. W takiej sytuacji orzecznictwo przyznaje rację samorządom i zwrot dotacji może być zasadny.
Z punktu widzenia ewentualnych konsekwencji, lepiej naruszyć przepisy dotyczące trybu zatrudnienia, ale dopilnować kwalifikacji osoby. Skutki zatrudnienia nauczyciela bez wymaganych kwalifikacji są poważniejsze — i finansowo, i w nadzorze. Jeśli ktoś ma kwalifikacje, a tylko forma zatrudnienia jest niewłaściwa, to prawo daje wam szansę naprawić uchybienie, nie grozi od razu zamknięcie placówki. Ale jeśli zatrudnicie osobę bez kompetencji, to konsekwencje są natychmiastowe, bez możliwości korekty. Dlatego priorytetem zawsze powinny być kwalifikacje — a dopiero potem dopilnowanie formy zatrudnienia.
Robert Gałęski, radca prawny w Kancelarii Lexbridge
Podsumowanie
Zatrudnianie nauczycieli w przedszkolach niepublicznych to proces, który wymaga przestrzegania wielu przepisów prawnych oraz dbałości o kwalifikacje pracowników. Kluczowe jest, aby nauczyciele posiadający odpowiednie wykształcenie i przygotowanie pedagogiczne byli zatrudniani zgodnie z Kodeksem pracy oraz Kartą Nauczyciela, co zapewnia jakość edukacji i bezpieczeństwo dzieci. W szczególnych przypadkach, takich jak nagła potrzeba kadrowa, możliwe jest zatrudnienie osób bez pełnych kwalifikacji, jednak z zastrzeżeniem, że muszą one dążyć do ich uzupełnienia.
Ważne jest również, aby przedszkola niesamorządowe przestrzegały przepisów dotyczących zatrudniania specjalistów, takich jak logopedzi czy psycholodzy, oraz dostosowywały formy zatrudnienia do specyficznych potrzeb placówki. Niedopatrzenia w tym zakresie mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym utraty zaufania rodziców czy problemów z dofinansowaniem. Dlatego też, aby zapewnić prawidłowe funkcjonowanie i rozwój przedszkola, dyrektorzy powinni skrupulatnie przestrzegać obowiązujących przepisów i dbać o wysokie standardy zatrudnienia.
Często zadawane pytania
Czy w przedszkolu niesamorządowym można zatrudnić nauczyciela bez kwalifikacji pedagogicznych?
Tak, ale tylko w szczególnych przypadkach, np. w sytuacji nagłej potrzeby kadrowej. Osoba taka może być zatrudniona na czas określony, pod warunkiem że będzie uzupełniać kwalifikacje i zostanie zapewniona jakość pracy dydaktycznej.
Czy można zatrudnić nauczyciela specjalistę (np. logopedę, psychologa) bez przygotowania pedagogicznego?
Jeśli osoba posiada kierunkowe wykształcenie (np. ukończyła logopedię lub psychologię), ale nie ma przygotowania pedagogicznego, to jej zatrudnienie również powinno być traktowane jako tymczasowe – do czasu uzupełnienia braków. Warto jednak zadbać o formalne spełnienie wszystkich wymagań.
Czy można zatrudnić nauczyciela posiadającego kwalifikacje, ale nie posiadającego przygotowania pedagogicznego?
Tak, można zatrudnić nauczyciela posiadającego kwalifikacje, ale nieposiadającego przygotowania pedagogicznego, w szczególnych przypadkach. Przedszkole niepubliczne może w sytuacji nagłej potrzeby zatrudnić osobę bez pełnego przygotowania pedagogicznego, pod warunkiem, że zatrudnienie ma charakter tymczasowy i osoba ta dąży do uzyskania przygotowania pedagogicznego. Ważne jest, aby zapewnić ciągłość funkcjonowania placówki oraz jakość edukacji, dlatego taki nauczyciel powinien jak najszybciej uzupełnić swoje kwalifikacje pedagogiczne.
Czy prowadzenie zajęć w niesamorządowym przedszkolu wykraczających poza podstawę programową można powierzyć osobie nieposiadającej kwalifikacji koniecznych dla nauczycieli przedszkoli, np. ratownikowi wodnemu do nauki pływania?
Tak, prowadzenie zajęć wykraczających poza podstawę programową, takich jak nauka pływania, zajęcia z tańca czy inne zajęcia rozwijające zainteresowania, może być powierzone osobie nieposiadającej kwalifikacji nauczyciela przedszkola, pod warunkiem że osoba ta posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe w danej dziedzinie. Przykładowo, naukę pływania można powierzyć wykwalifikowanemu ratownikowi wodnemu, a zajęcia taneczne – instruktorowi tańca. Ważne jest, aby osoba prowadząca takie zajęcia miała odpowiednie doświadczenie i umiejętności, które zapewnią bezpieczeństwo i wysoką jakość prowadzonych zajęć.
Akty prawne
- Kodeks pracy – ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.
- Karta Nauczyciela – ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r.
- Ustawa – Prawo oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 r.
- Ustawa o finansowaniu zadań oświatowych z dnia 27 października 2017 r.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli
