Wszystko, co musisz wiedzieć o formach nadzoru pedagogicznego w przedszkolu!

Nadzór pedagogiczny to jeden z ważniejszych aspektów działania każdej placówki oświatowej - również przedszkoli publicznych oraz niepublicznych. Obecnie istnieją dwie formy nadzoru pedagogicznego, które są realizowane przez kuratorów oświaty oraz dyrektorów szkół i placówek: kontrola i wspomaganie.

O tym, na czym polegają te dwie formy nadzoru pedagogicznego, jakie są organy sprawujące nadzór pedagogiczny i jaką rolę odgrywają w nim dyrektor placówki oraz kurator oświaty - opowiada radca prawny Robert Gałęski z kancelarii prawnej Lexbridge.

W tym artykule:

• Czym jest nadzór pedagogiczny?
• Nadzór pedagogiczny - regulacje prawne
• Na czym polega prowadzenie nadzoru pedagogicznego?
• Kto sprawuje nadzór pedagogiczny
• Formy sprawowania nadzoru pedagogicznego 
• Rola dyrektora przedszkola jako organu nadzoru pedagogicznego
• Plan nadzoru pedagogicznego - obowiązkowy tylko w placówkach publicznych
• Sprawozdanie z nadzoru pedagogicznego w przedszkolu
• Uprawnienia organu nadzoru pedagogicznego
• Narzędzia bezpośredniego oddziaływania organu sprawującego nadzór pedagogiczny
• Podsumowanie

Czym jest nadzór pedagogiczny?

Jeśli chodzi o samo pojęcie nadzoru pedagogicznego, ustawodawca nie sformułował konkretnej definicji. Posługujemy się zatem dorobkiem doktryny i orzecznictwa. Nadzór pedagogiczny wedle teorii prawa definiuje się zatem jako możliwość wpływania przez organ nadzorczy na organ podległy, nadzorowany. Innymi słowy - możliwość władczego ingerowania w kompetencje organu podlegającego nadzorowi. Jest to więc instrument realizacji polityki oświatowej państwa. 

Nadzór pedagogiczny - regulacje prawne

Normy prawne, które regulują kwestię nadzoru pedagogicznego są niestety rozsiane po wielu aktach. Należy jednak wskazać na dwa zasadnicze akty prawne, które zawierają swego rodzaju rdzeń. Są to więc przede wszystkim:

1. Ustawa Prawo Oświatowe, a w szczególności:
   • art. 53 [Nadzór pedagogiczny], mówiący o specjalistycznych jednostkach nadzoru, takich jak np. publiczne i niepubliczne szkoły i placówki artystyczne;
   • art. 55 [Sprawowanie nadzoru pedagogicznego], w którym określone zostało:
     • na czym polega nadzór pedagogiczny
     • jakie elementy podlegają nadzorowi pedagogicznemu
     • jakie prawa mają osoby wykonujące czynności dotyczące nadzoru pedagogicznego
     • jakie są zasady wydawania zaleceń pokontrolnych i ewentualnego odwołania się od nich;
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w Sprawie Nadzoru Pedagogicznego z 2017 roku, które określa:

• szczegółowe warunki i tryb sprawowania oraz formy nadzoru pedagogicznego;
• zakres danych gromadzonych na elektronicznej platformie nadzoru pedagogicznego;
• sposób i zakres dostępu do elektronicznej platformy nadzoru pedagogicznego osób realizujących zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego, nauczycieli, uczniów, rodziców i przedstawicieli organów prowadzących szkoły lub placówki;
• wykaz stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych w kuratoriach oświaty oraz w urzędach innych organów sprawujących nadzór pedagogiczny lub podporządkowanych im jednostkach organizacyjnych;
• kwalifikacje niezbędne do sprawowania nadzoru pedagogicznego;
• kwalifikacje osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz, o których mowa w art. 60 ust. 9 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w Sprawie Nadzoru Pedagogicznego z 2017 roku,

Na czym polega sprawowanie nadzoru pedagogicznego?

Proszewadzenie nadzoru pedagogicznego polega na stałym i systematycznym badaniu realizacji edukacji prowadzonej przez placówki oświatowe. Ustawodawca wymienił cztery elementy kluczowe w jego zakresie, które zapisane są w Art.  55. Ustawy Prawo Oświatowe. Te elementy to:

1. obserwowanie, analizowanie i ocenianie przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek;
2. ocenianie stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek;
3. udzielanie pomocy szkołom i placówkom, a także nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych;
4. inspirowanie nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów.

Kto sprawuje nadzór pedagogiczny

Przede wszystkim nadzór pedagogiczny w placówkach oświatowych dzielimy na wewnętrzny i zewnętrzny, w zależności od tego, przez kogo jest sprawowany.

• Wewnętrzny nadzór pedagogiczny - sprawuje go dyrektor szkoły lub placówki i jest obowiązkowy jedynie w placówkach publicznych.
• Zewnętrzny nadzór pedagogiczny - sprawuje go kurator oświaty, który jest jednoosobowym organem nadzorczym działającym w imieniu wojewody. Jego obszar obejmuje zatem dane województwo. 

Formy sprawowania nadzoru pedagogicznego 

W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej wymienione są aktualnie dwie formy nadzoru pedagogicznego, za pomocą których organy nadzoru realizują swoje funkcje:

• kontrola - „jest przeprowadzana z wykorzystaniem arkuszy kontroli zatwierdzonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania". Przeprowadza ją osoba lub zespół wyznaczony przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny;
• wspomaganie - odbywa się poprzez „przygotowywanie i podawanie do publicznej wiadomości na stronie internetowej organu analiz wyników sprawowanego nadzoru pedagogicznego, w tym wniosków z kontroli; organizowanie konferencji i narad dla dyrektorów szkół i placówek; przekazywanie informacji o istotnych zagadnieniach dotyczących systemu oświaty i zmianach w przepisach prawa dotyczących funkcjonowania szkół i placówek".

Rola dyrektora przedszkola jako organu nadzoru pedagogicznego

Na początku należy zaznaczyć, że rola dyrektora w procesie nadzoru pedagogicznego będzie różna, w zależności od tego, czy będzie to dyrektor szkoły lub placówki publicznej czy niepublicznej.

Przedszkole publiczne

W przypadku przedszkoli publicznych dyrektor placówki publicznej pełni bardzo istotną funkcję. Przede wszystkim dyrektor określa i przygotowuje roczny plan nadzoru pedagogicznego dla swojej placówki, a na zakończenie roku dokonuje omówienia wyników swoich obserwacji i kontroli podczas spotkania rady pedagogicznej.

Inną ważną funkcją jest wspieranie nauczycieli - motywowanie, diagnozowanie pracy, czy innego rodzaju pomoc. W ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego dyrektor, we współpracy z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze, powinien wykorzystywać nadzór pedagogiczny do inspirowania i intensyfikowania w przedszkolu procesów służących poprawie i doskonaleniu jego pracy. Obejmuje to m.in. planowanie działań rozwojowych, motywowanie nauczycieli do doskonalenia zawodowego oraz organizowanie szkoleń i narad.

Przedszkole niepubliczne

Szkoły lub placówki niepubliczne nie mają narzuconego przepisami obowiązku prowadzenia wewnętrznego nadzoru pedagogicznego. Co za tym idzie, dyrektor przedszkola niepublicznego nie musi przygotowywać planu nadzoru pedagogicznego.

Nie oznacza to jednak, że przedszkola niepubliczne nie mogą prowadzić jakiejś formy nadzoru pedagogicznego. Jest to wręcz zalecane, ze względu na na dbałość o jakość kształcenia. Jeżeli dyrektor placówki zdecyduje się na jakąś formę nadzoru, zasady jego sprawowania powinny zostać określone w statucie przedszkola. Co istotne, jeśli zasady nadzoru pedagogicznego zostaną zapisane w statucie, stają się one wiążące i obowiązkowe dla placówki.

Plan nadzoru pedagogicznego - obowiązkowy tylko w placówkach publicznych

Zgodnie z przepisami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie nadzoru pedagogicznego, dyrektor przedszkola publicznego ma obowiązek przedstawić plan nadzoru pedagogicznego na zebraniu rady pedagogicznej do 15 września roku szkolnego, którego dokument dotyczy. Przy tworzeniu dokumentu dyrektor musi uwzględnić dwa kluczowe elementy:

• wnioski z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w poprzednim roku szkolnym oraz
• podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, w tym zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego ogłaszane corocznie przez Ministra Edukacji Narodowej.

W planie nadzoru pedagogicznego powinny znaleźć się takie elementy jak:

• przedmiot i termin przeprowadzenia ewaluacji wewnętrznej,
• tematyka i terminy kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej,
• zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań,
• plan obserwacji,
• zakres monitorowania.

Sprawozdanie z nadzoru pedagogicznego w przedszkolu

Dyrektor przedszkola ma obowiązek przedstawić radzie pedagogicznej, do 31 sierpnia, wyniki i wnioski ze sprawowanego w danym roku szkolnym nadzoru pedagogicznego. Dokument ten powinien zawierać kluczowe informacje na temat przeprowadzonych działań, w tym wyniki ewaluacji i monitorowania, a także podjęte formy wspomagania nauczycieli. Istotne jest również zawarcie rekomendacji dotyczących planowania kolejnego nadzoru.

Sprawozdanie nie musi mieć sztywno określonej formy, może zostać przygotowane zarówno w wersji papierowej, jak i elektronicznej. Ważne, aby było ono kompletne, ale jednocześnie zwięzłe i przejrzyste. Pomocne w tym będzie odpowiednie dokumentowanie na bieżąco wszystkich zrealizowanych form nadzoru pedagogicznego, takich jak obserwacje, ewaluacje czy monitorowanie.

Uprawnienia organu nadzoru pedagogicznego

Jeżeli chodzi o nadzór zewnętrzny to osoba przeprowadzająca czynności kontrolne ma bardzo szerokie uprawnienia względem czynności nadzorczych. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny ma przede wszystkim prawo wstępu do placówki oświatowej. Podczas kontroli może dokonywać przeglądu dokumentacji dotyczącej przebiegu nauczania i kwalifikacji nauczycieli. Jako obserwator może też brać udział w zajęciach, a także w posiedzeniach rady pedagogicznej. 

Narzędzia bezpośredniego oddziaływania organu sprawującego nadzór pedagogiczny

W przypadku stwierdzenia poważnych uchybień czy wręcz naruszenia prawa, organ kontrolujący ma pewne restrykcyjne instrumenty działań władczych. Te działania, które wpływają już bardzo bezpośrednio na działalność placówki, są bardzo ściśle określone prawem i mogą być stosowane tylko w jasno określonych przypadkach. W tym zakresie organ nadzoru pedagogicznego nie może wychodzić poza te regulacje. Nazwijmy je czterema podstawowymi narzędziami bezpośredniego oddziaływania.

Jeśli organ nadzoru pedagogicznego stwierdzi uchybienia, ma do dyspozycji narzędzia, które wymieniamy poniżej w kolejności od najsłabszego po najbardziej restrykcyjne oddziaływanie.

1. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny może więc przede wszystkim wydać zalecenia dla dyrektora placówki do usunięcia tych uchybień w określonym terminie. To podstawowe narzędzie, które dotyczy zazwyczaj bardziej błahych spraw. Dyrektor może w terminie 7 dni złożyć zastrzeżenia wobec zaleceń. Jeśli tego nie zrobi, lub nie zostaną one rozpatrzone pozytywnie, ma 30 dni, aby wykonać zalecenia i poinformować o tym organ nadzoru pedagogicznego. Jeśli tego nie zrobi, z reguły zawiadamiany jest organ prowadzący.
2. W nieco poważniejszych sytuacjach organ sprawujący nadzór pedagogiczny zawiadamia organ prowadzący o stwierdzonych uchybieniach, by ten podjął działania dyscyplinarne wobec np. dyrektora placówki.
3. I wreszcie trzecie narzędzie polega na wydawaniu zaleceń przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny bezpośrednio organowi prowadzącemu. W takim wypadku ustawodawca nie przewidział elementu odwoławczego. 
4. Czwarty mechanizm dotyczy tylko placówek niepublicznych. Organ nadzoru pedagogicznego może użyć środka, który otwiera drogę do wykreślenia placówki z ewidencji, czyli jej likwidacji. Jeżeli organ nadzorujący stwierdzi, że dyrektor lub organ prowadzący dopuścili się naruszenia prawa, może wydać zalecenia, określając termin wykonania. Rygor w tym wypadku jest dość poważny, ponieważ nieusunięcie wspomnianych uchybień w terminie uruchamia w tym wypadku procedurę wykreślenia z listy placówek.  

Podsumowanie

Nadzór pedagogiczny w przedszkolach – zarówno publicznych, jak i niepublicznych – pełni kluczową rolę w zapewnieniu odpowiedniego poziomu edukacji oraz bezpieczeństwa dzieci. Dzięki różnym formom nadzoru, takim jak kontrola i wspomaganie, możliwe jest stałe monitorowanie jakości działań edukacyjnych oraz wspieranie nauczycieli w ich pracy. Funkcja dyrektora, a także działania podejmowane przez kuratorów oświaty, tworzą system wsparcia i kontroli, który odpowiada na potrzeby dzieci, rodziców i pracowników przedszkoli.

Akty prawne

• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego
• Obwieszczenie Ministra Edukacji z dnia 27 grudnia 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie nadzoru pedagogicznego