Jakie dofinansowania przysługują żłobkom niepublicznym?

W ramach bezpłatnego cyklu “Przewodnik po prawie oświatowym” rozmawialiśmy z Robertem Gałęskim, radcą prawnym kancelarii LEXBRIDGE. W poniższym artykule zgromadziliśmy informacje dotyczącą możliwych źródeł finansowania w przypadku żłobków niepublicznych. 

W artykule:

• Kategorie dofinansowania żłobka niepublicznego - komu przysługują
• Jakie istnieją dostępne źródła? 
• W jakich okolicznościach można ubiegać się o dotacje w gminie?
• Czy sama uchwała wystarczy, aby otrzymać dotację? 
• Od czego zależy wysokość przyznanej dotacji?
• Inne czynniki uzależniające wypłatę dotacji
• Niedopuszczalne warunki wypłaty dotacji
• Porozumienie międzygminne i refundacja środków za pobyt w żłobku 
• Cofnięcie dotacji w przypadku pandemii 
• Obniżenie czesnego warunkiem dotacji placówki?
• Program Maluch Plus
• Moduły Malucha Plus dla żłobków niepublicznych
• Podniesienie opłaty za żłobek określonej we wniosku
• Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
• Finansowanie przyzakładowych żłobków 
• Perspektywa funduszy unijnych na najbliższe lata
• Inwestycja w edukację

Kategorie dofinansowania do żłobka niepublicznego - komu przysługują

Niewątpliwie podstawowe źródło finansowania stanowią opłaty od rodziców dzieci. Nie jest to jednak jedyne możliwe źródło, jakie możemy wykorzystać. Warto zwrócić również uwagę, że - w zależności od tego, kto jest ich beneficjentem - możemy mówić o dwóch kategoriach dofinansowania obniżenia opłaty za pobyt dziecka. Dzisiaj skupimy się na tych, których beneficjentem jest żłobek. Kolejnym jednak, zupełnie odrębnym katalogiem środków dofinansowania są te, które przysługują rodzicom na dofinansowanie pobytu dzieci w żłobku. Tutaj głównie będą przysługiwać środki z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, wszelkiego rodzaju bonów czy dopłat organizowanych przez gminy, a ich beneficjentem jest rodzic. Wróćmy jednak do tych, których beneficjentem jest organ prowadzący. Tutaj również możemy mówić o takich, które pozwalają utworzyć nowe miejsca żłobkowe, jak i o tych, które służą zwiększeniu dostępności - czyli obniżeniu czesnego.

Jakie istnieją dostępne źródła? 

Podstawowym, głównym źródłem - poza czesnym - są w mojej ocenie dotacje. Kolejnych źródeł doszukiwałbym w programach (np. program rządowy Maluch Plus). Środki możemy również uzyskiwać z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Mało kto ma świadomość tego, że istnieje takie ciekawe źródło finansowania. I wreszcie - bardzo szeroka rzeka środków - środki unijne z programów krajowych oraz regionalnych. 

W jakich okolicznościach można ubiegać się o dotacje w gminie?

W przeciwieństwie do przedszkoli, gdzie dotacje są obowiązkowe i po spełnieniu przesłanek gmina musi wypłacić dotację - w wypadku żłobków ma ona charakter dobrowolny. To oznacza, że jeśli gmina podejmie uchwałę, że taką dotację będzie rozliczać - to dotacja jest. Jeśli nie ma uchwały - nie mamy podstaw, aby się o nią ubiegać. Nie ma prawnego mechanizmu, który pozwoliłby wymusić wypłatę w takiej sytuacji. Zawsze patrzymy zatem, czy istnieje uchwała, która ją przewiduje. 

Czy sama uchwała wystarczy, aby otrzymać dotację? 

Nie. Uchwała dotacyjna określająca możliwość otrzymania dotacji pozwala dopiero na ubieganie się i zawarcie umowy dotacyjnej. Taka umowa jest obowiązkowa. I znowu mamy znaczną różnicę pomiędzy żłobkami a przedszkolami, gdzie taka umowa nie musi wcale występować. W przypadku tych pierwszych umowa zawiera szczegóły i ustalenia, a nawet sposób wykorzystania dotacji. Gmina może nam narzucić pewien sposób, w jaki możemy pieniądze wydatkować (oczywiście w granicach celu dotacji). 

Od czego zależy wysokość przysługującej dotacji?

Od woli i zamożności gminy. Znów odwołam się tutaj do przedszkoli, bo takie porównanie pozwala świetnie zorientować się w sytuacji. W ich przypadku jest pewien algorytm ustawowy, który określa jej wysokość. A w przypadku żłobka gmina nie tylko nie ma obowiązku jej wypłacać, ale także ma pełne prawo określenia jej wysokości. Jeśli nawet  zostaje ona uchwalona w pewnej kwocie, a nam ta kwota się nie podoba z pewnych przyczyn - niestety prawnie nie możemy zmusić gminy do podwyższenia jej. 

Jeśli dotacja została przyznana, to jej wypłata nie jest uzależniona od tego, w jakim terminie nastąpiło złożenie wniosku. Nie ma takiego rygoru, jak w przypadku innych placówek oświatowych. 

Inne czynniki uzależniające wypłatę dotacji

Generalnie jedyny warunek wypłaty dotacji, jaki wynika wprost z ustawy, to miejsce zamieszkania dziecka. Dotacja przysługuje wyłącznie na dzieci zamieszkałe w gminie, na terenie której znajduje  - chyba że gmina podejmie w uchwale inną decyzję. Wniosek o dofinansowanie z dotacji można składać także na dzieci mieszkające poza gminą, ale tylko wówczas, jeśli jest uchwała zezwalająca i po drugie - porozumienie międzygminne (czyli refundacja z gminy sąsiedniej).

Niedopuszczalne warunki wypłacania dotacji

Spotkałem się z sytuacją, że w umowie gmina narzucała określoną wysokość czesnego, jakie żłobek mógł pobierać. Jeśli wysokość opłaty za czesne zostawała przekroczona, żłobek tracił prawo do dotacji. Takiej konstrukcji jednak nie można wprowadzać! Gmina określa pewien sposób dotacji i w każdej chwili może go zmienić. My natomiast godzimy się w takim wypadku na pewien poziom czesnego, wiążemy koniec z końcem i nagle spada nam finansowanie. Dlatego taka sytuacja nie powinna wchodzić w ogóle w rachubę. Spotkałem się również z sytuacją, gdzie umownie określano, że dotacja przysługuje tylko na dzieci, które spędzają w żłobku pewną minimalną liczbę godzin lub dni. To jest również niedopuszczalne! Gmina ma co prawda swobodę w prowadzeniu dotacji, ale jeśli już dotuje - to wtedy wszystkim po równo. 

Porozumienie międzygminne i refundacja środków za pobyt w żłobku

Możliwa jest konstrukcja refundacji - w takiej sytuacji dotacji udziela gmina siedziby prowadzonego żłobka. Zwraca się wtedy do gminy miejsca zamieszkania dziecka i następuje refundacja środków. Zdarzają się sytuacje, że gmina miejsca zamieszkania podejmuje uchwałę, że będzie dofinansowywać dzieci, które uczęszczają do żłobka w innej gminie. A to jest prawnie niedopuszczalne, z prostej przyczyny - uchwała taka jest aktem prawa miejscowego. Obowiązuje na terenie gminy i jej skutki nie mogą być rozciągnięte na podmioty, które mają siedzibę w gminie obok. To jest nielegalne. Dlatego taka uchwała bezpośredniego dotowania nie wchodzi w rachubę. Tylko i wyłącznie - porozumienie międzygminne, gdzie gmina siedziby żłobka dotuje bezpośrednio a potem rozlicza się z gminą miejsca zamieszkania dziecka. 

Cofnięcie dotacji w przypadku pandemii 

Przypadki cofnięcia dotacji przez gminę w trakcie pandemii były bardzo częste. Wstrzymywały one wypłaty dotacji, argumentując to w ten sposób, że skoro mamy ograniczenia i nie uczęszczają dzieci do żłobka, to nie są objęte one opieką. Obowiązek nie jest zatem realizowany. Ostatecznie wyjaśniło się to prawnie, ustawodawca to uregulował. Obowiązek wypłaty dotacji w takim wypadku został wyraźnie określony w przepisach. W międzyczasie jednak dotacje były wstrzymywane, co w mojej ocenie było niedopuszczalne. Nie było ku temu podstaw prawnych.  

Oczywiście, w przypadku zaległych dotacji, dyrektor lub właściciel ma możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Niestety na ogół to łączy się z koniecznością wystąpienia z powództwem. 

Obniżenie czesnego warunkiem dotacji placówki?

To bardzo ważny i ciekawy temat. Wprowadzenie restrykcji w postaci progu czesnego jest niedopuszczalne. Jeżeli jednak miało to miejsce i doszło do zawarcia umowy, to taka czynność została dokonana z naruszeniem prawa. W tym momencie, w zależności od tego, czy jest o tym mowa w uchwale, czy tylko w umowie, mamy różne instrumenty prawne. Na przykład zmierzające do unieważnienia uchwały. Ta okoliczność powoduje automatycznie, że my podlegając tym ograniczeniom nie braliśmy większego czesnego, niż mogliśmy, więc ta różnica to nasza szkoda, której w mojej ocenie możemy dochodzić na płaszczyźnie cywilnoprawnej. Wynikła z nielegalnego działania organów administracji w tym wypadku. 

Program Maluch Plus

W tym momencie edycja programu już się zamknęła, wnioski były przyjmowane do połowy października zeszłego roku na pierwszy moduł, a na pozostałe do połowy listopada. Program funkcjonował w latach poprzednich i cieszy się dużą popularnością. Daje ciekawe efekty, więc jestem przekonany, że jeśli finanse państwa się nie załamią, to będzie kontynuowany w kolejnych latach. I pewnie na podobnych zasadach. Składa się z czterech modułów. Generalnie są to środki, jakie rząd przeznaczył na trzy zadania mające na celu wsparcie rodziców i opiekunów prawnych dzieci: 

- tworzenie nowych placówek;
- tworzenie nowych miejsc w już istniejących żłobkach;
- dofinansowanie już istniejących miejsc, a zatem obniżanie czesnego. 

Moduły Malucha Plus dla żłobków niepublicznych

Pierwsze dwa moduły nas nie interesują z punktu widzenia niepublicznych żłobków, ponieważ są ukierunkowane do jednostek samorządu terytorialnego. Nas interesuje moduł trzeci i czwarty - środki jakie można pozyskać na tworzenie nowych miejsc i finansowanie istniejących, a moduł czwarty - środki na obniżenie czesnego. Tutaj mogą się ubiegać o nie zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Również jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Szczegóły są dosyć złożone - zatem odsyłam Państwa do stron rządowych, gdzie zostały one dokładnie opisane. 

Więcej szczegółów dotyczących poprzedniej edycji programu: https://www.gov.pl/web/rodzina/maluch-2024 

Podniesienie opłaty za żłobek określonej we wniosku

Mówimy tutaj o sytuacji, kiedy środki są wykorzystywane na obniżenie wysokości czesnego. Generalnie niestety w tym momencie nie mamy takiej możliwości i jesteśmy związani. Jednak nie jest to sytuacja bez wyjścia. Jeśli spełnione zostaną dwa kryteria, to możemy tę opłatę od rodziców podwyższyć. Po pierwsze - musi nastąpić rzeczywiste podniesienie kosztów funkcjonowania, co trzeba będzie wykazać. Po drugie - uzyskanie zgody wojewody. Jeśli te kryteria nie zostaną spełnione i sami podniesiemy te opłaty, to narażamy się na konieczność zwrotu środków. 

Jeśli chodzi o weryfikację obniżenia kwoty czesnego, głównie chodzi o konieczność zebrania i przedstawienia przelewów i innych dokumentów określających wysokość wpłat czesnego. 

Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych

Mało osób wie o takiej formie możliwości skorzystania z dofinansowania, a dodatkowo niestety ten mechanizm też nie jest jeszcze dopracowany prawnie. Możliwości finansowania mają ogromny potencjał w tym zakresie, ale nie są jeszcze w stu procentach dobrze wykorzystywane. W 2009 roku weszła w życie nowelizacja dotycząca prawa pracy i zakładowych funduszy świadczeń socjalnych. Poszerzono wtedy definicję działalności społecznej - bo środki z tego funduszu mają być ukierunkowane na tego rodzaju cele - i wprowadzono opiekę żłobkową, jako między innymi tego rodzaju cel. Pracodawca może zatem finansować z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych udział dzieci pracowników jego firmy w żłobkach - czyli dopłacać do czesnego, mówiąc wprost. 

Finansowanie przyzakładowych żłobków 

Druga, bardziej złożona opcja - możliwość sfinansowania utworzenia przyzakładowego żłobka. Przy czym tutaj są dosyć duże problemy - to wymaga jednak analizy i pewnego dostosowania prawnego. Pracodawca musi spełnić kryteria bezpieczeństwa, higieny, przeciwpożarowe - właściwe punktom opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. Nawet jeśli tworzy miejsce dla niewielkiej grupy swoich pracowników, to jest to dosyć spora bariera. Natomiast to nie jest tak, że te środki są otwarte i w każdym przypadku dostępne. Pamiętajmy, że tutaj decyduje regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Warto zwrócić uwagę na to, aby był on aktualny. Oczywiście to przewidywane dofinansowanie do pobytu dziecka powinno dotyczyć pracowników najbardziej potrzebujących według kryterium ekonomicznego i społecznego. Ale niewątpliwie takie źródło istnieje i może być wykorzystywane. 

Perspektywa funduszy unijnych na najbliższe lata

Diabeł znowu tkwi w szczegółach w tym wypadku. Jeśli chodzi o najbliższą perspektywę 2021 - 2027, w której są dosyć spore środki, większość idzie na programy krajowe. Jest już podział, w którym około 4 miliardy są przeznaczone na program "wiedza, edukacja, społeczeństwo", w którym są między innymi żłobki. Jest możliwość dofinansowania ich tworzenia. Mówimy tutaj zarówno o nowych placówkach, jak i miejscach w tych już istniejących. Przypuszczam, że ogromna część środków pójdzie przez regionalne programy operacyjne, tak jak miało to miejsce w poprzedniej perspektywie finansowej. W każdym województwie były programy dotyczące aktywizacji zawodowej. Myślę, że teraz mniejszy nacisk może być kładziony na aktywizację zawodową matek, bo do tej pory brak żłobków był głównym problemem na drodze powrotu na rynek pracy młodych osób. Teraz być może będzie położony akcent na kwestie edukacyjne i rozszerzenie.

Inwestycja w edukację

Decydenci w Unii Europejskiej wyraźnie wskazują na pogarszającą się konkurencyjność Unii względem szczególnych potęg azjatyckich, związaną z niedostatecznym inwestowaniem w naukę i edukację. To dopiero ruszy, ale ja już dzisiaj proponuję i zalecam Państwu podpytywanie i miejscowe doszukiwanie się w regionie, jakie będą fundusze. Na stronach internetowych można znaleźć swoje punkty informacji funduszy europejskich. Warto myśleć o tym w tej chwili, dzwonić i dopytywać się o szczegóły. Potem może już nie być czego dzielić. 

Po więcej szczegółowych informacji zapraszamy do bezpośredniego kontaktu z kancelarią LEXBRIDGE, współorganizatorem “Przewodnika po prawie oświatowym” dla dyrektorów żłobków i przedszkoli. 

Robert Gałęski

Radca prawny, Partner i szef Departamentu Prawa Oświatowego w należącej do Grupy Kapitałowej Auxilia Kancelarii LEXBRIDGE Groński Adwokaci i Radcowie Prawni sp. k. we Wrocławiu. Prowadził pracę naukową i dydaktyczną na Uniwersytecie Wrocławskim w ramach studiów doktoranckich. Specjalizuje się w zagadnieniach prawa oświatowego, postępowania cywilnego i administracyjnego oraz prawa rzeczowego.

Autor opracowań z zakresu prawa administracyjnego i licznych publikacji w branżowych portalach. Posiada wieloletnie doświadczenie praktyczne, wykonując zawód radcy prawnego. Pełnomocnik placówek niepublicznych w sprawach cywilnych i administracyjnych dotyczących dotacji oświatowych, w tym sporów o tzw. uzupełnienie dotacji. Autor licznych skarg kasacyjnych dotyczących dotacji oświatowych zakończonych sukcesem i korzystnym dla niepublicznych placówek oświatowych wyrokiem.