Czy żłobek jest placówką oświatową? Podstawa prawna i zasady fukcjonowania
Choć żłobki pełnią ważną rolę w opiece i wychowaniu najmłodszych dzieci, to ich status prawny różni się od przedszkoli czy szkół, których działalność reguluje Prawo oświatowe. W tym artykule wyjaśnimy podstawy prawne funkcjonowania żłobków, zasady ich prowadzenia oraz poruszymy kwestię nadzoru nad tego typu placówkami.
Spis treści:
- Czy żłobek podlega pod oświatę?
- Podstawy prawne funkcjonowania żłobków
- Żłobek jako placówka opiekuńczo-wychowawcza
- Zasady funkcjonowania żłobka
- Kadra w żłobku: opiekun, nie nauczyciel
- Nadzór nad żłobkiem
- Akty prawne
Czy żłobek podlega pod oświatę?
Jednym z częstych pytań osób planujących otwarcie żłobka jest to, czy taka placówka podlega pod system oświaty. Odpowiedź brzmi: nie. Żłobki nie są uznawane za placówki oświatowe, lecz za instytucje opiekuńczo-wychowawcze. Ich głównym zadaniem jest zapewnienie dzieciom do lat 3 bezpiecznej opieki, a nie realizowanie podstawy programowej, jak ma to miejsce w przedszkolach czy szkołach. W związku z tym żłobki podlegają innym regulacjom prawnym niż placówki edukacyjne – zamiast Ministerstwa Edukacji Narodowej nadzór nad nimi sprawują organy samorządowe.
Podstawy prawne funkcjonowania żłobków
Podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie żłobków w Polsce jest Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Dokument ten określa m.in. zasady organizacji i funkcjonowania żłobków, warunki świadczonych usług, zasady finansowania oraz wymagania dotyczące kwalifikacji pracowników.
Prowadzenie żłobka niepublicznego traktowane jest jako działalność gospodarcza i podlega przepisom Ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, co oznacza, że jego założenie i prowadzenie wymaga rejestracji działalności oraz spełnienia określonych wymagań administracyjnych.
Żłobek jako placówka opiekuńczo-wychowawcza
Mimo że żłobki pełnią istotną rolę w procesie wczesnej edukacji i socjalizacji dzieci, zgodnie z polskim prawem nie są uznawane za placówki oświatowe. Ich podstawowa funkcja to zapewnienie opieki i wychowania najmłodszym dzieciom, a nie edukacja w rozumieniu przepisów oświatowych. W przeciwieństwie do przedszkoli, które podlegają Ministerstwu Edukacji Narodowej, żłobki są nadzorowane przez organy samorządowe, czyli wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast.
Żłobki koncentrują się przede wszystkim na zapewnieniu dzieciom bezpieczeństwa, pielęgnacji oraz wsparcia w ich naturalnym rozwoju emocjonalnym i społecznym. Placówki te organizują różnorodne aktywności dostosowane do wieku i potrzeb dzieci, takie jak zabawy sensoryczne, zajęcia rytmiczne czy pierwsze próby interakcji w grupie. Jednak ich program nie jest objęty podstawą programową, jak ma to miejsce w przypadku placówek oświatowych.
Zasady funkcjonowania żłobka
Prowadzenie żłobka wiąże się z koniecznością przestrzegania zarówno wymogów prawnych, jak i organizacyjnych, które mają na celu zapewnienie odpowiednich warunków opieki nad dziećmi. Aby skutecznie zarządzać placówką, warto rozróżnić zewnętrzne oraz wewnętrzne zasady jej funkcjonowania.
Zewnętrzne zasady funkcjonowania żłobka
Te zasady wynikają bezpośrednio z przepisów prawa i obejmują:
- organizację i funkcjonowanie opieki nad dziećmi,
- warunki świadczonych usług (np. wymogi lokalowe i sanitarnie),
- zasady finansowania placówki,
- nadzór nad żłobkiem oraz kwalifikacje pracowników.
Zgodnie z ustawą, żłobki mogą być prowadzone przez podmioty publiczne (np. gminy) lub prywatne (osoby fizyczne, fundacje, stowarzyszenia). Warunki, jakie musi spełniać placówka, obejmują m.in. zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków, odpowiedni stosunek liczby opiekunów do liczby dzieci oraz prowadzenie zajęć wspierających rozwój maluchów.
Od 1 stycznia 2026 r. zaczną obowiązywać nowe standardy opieki nad dziećmi do lat 3, określone w Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 grudnia 2024 r. Regulacje te wprowadzają bardziej szczegółowe wytyczne dotyczące warunków opieki, kwalifikacji opiekunów oraz standardów sanitarnych i organizacyjnych, co wpłynie na funkcjonowanie wszystkich placówek zajmujących się małymi dziećmi.
Wewnętrzne zasady funkcjonowania żłobka
Oprócz wymagań ustawowych każda placówka określa własne zasady funkcjonowania, które znajdziemy w jej statucie oraz regulaminie organizacyjnym. Dokumenty te precyzują m.in.:
- Wymiar czasu opieki – to istotna kwestia, ponieważ determinuje czas pracy opiekunek oraz organizację dnia w placówce.
- Warunki przyjmowania dzieci – ścisłe kryteria określające, kto może zapisać dziecko do żłobka, jakie dokumenty są wymagane oraz jakie są zasady rekrutacji.
- Wysokość opłat – każda placówka ustala własne stawki za pobyt dziecka oraz ewentualne dodatkowe zajęcia.
- Zasady uczestnictwa rodziców w zajęciach – niektóre żłobki angażują rodziców w organizację wydarzeń czy zajęć edukacyjnych.
- Program dnia – obejmuje plan zajęć i aktywności dostosowanych do wieku dzieci, np. zabawy sensoryczne, zajęcia muzyczne czy pierwsze elementy edukacji.
Rodzice dzieci uczęszczających do danej placówki deklarują przestrzeganie zasad zawartych w tych dokumentach, podpisując stosowne oświadczenia lub - w przypadku placówki prywatnej - zawierając umowę ze żłobkiem.
Kadra w żłobku: opiekun, nie nauczyciel
W żłobkach osoby pracujące z dziećmi to opiekunowie, a nie nauczyciele, ponieważ głównym zadaniem tych placówek jest opieka, a nie edukacja. Muszą oni jednak mieć określone kwalifikacje, a jedną z możliwości są właśnie ukończone studia pedagogiczne. Poza wymaganymi kwalifikacjami i niezależnie od placówki w jakiej jest zatrudniony, opiekun jest ustawowo zobowiązany spełniać pewne obowiązki. Jak czytamy w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3:
Art. 16. Ustawa o opiece nad dziećmi do lat 3 [Opiekun w żłobku lub klubie dziecięcym]
- Opiekun w żłobku lub klubie dziecięcym jest obowiązany do systematycznej aktualizacji wiedzy i umiejętności w zakresie usług opieki i wczesnej edukacji dzieci w wieku do lat 3, metodyki i praktyki pracy z dziećmi, zrozumienia potrzeb dzieci, współpracy z rodzicami oraz dbania o własny dobrostan, w szczególności przez samokształcenie, udział w szkoleniach lub wsparcie ze strony podmiotu prowadzącego odpowiednio żłobek lub klub dziecięcy.
Co ważne dla dyrektora żłobka:
Art. 16. Ustawa o opiece nad dziećmi do lat 3 [Opiekun w żłobku lub klubie dziecięcym]
- Szkolenia, o których mowa w ust. 4, nieodpłatnie zapewnia podmiot prowadzący żłobek lub klub dziecięcy.
Niemniej ważne jest spełnianie również obowiązków wobec rodziców dzieci uczęszczających do placówki:
Opiekun prowadzący zajęcia w żłobku lub klubie dziecięcym współpracuje z rodzicami dzieci uczęszczających na zajęcia, w szczególności przez prowadzenie konsultacji i udzielanie porad rodzicom w zakresie pracy z dziećmi.
Art. 19. Ustawa o opiece nad dziećmi do lat 3 [Współpraca z rodzicami]
Nadzór nad żłobkiem
Za nadzór nad żłobkami odpowiedzialne są organy samorządowe – wójt, burmistrz lub prezydent miasta w zależności od lokalizacji placówki. Przede wszystkim każda placówka musi być wpisana do gminnego rejestru żłobków i klubów dziecięcych, co pozwala organom samorządowym na monitorowanie jego działalności.
Kontrola obejmuje:
- zgodność działania placówki z przepisami prawa,
- warunki lokalowe i sanitarne w miejscu prowadzenia żłobka,
- jakość świadczonej opieki,
- kwalifikacje i liczbę zatrudnionych opiekunów.
W kontekście nadzoru istotne jest również wspomniane wcześniej Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, które od 2026 r. wprowadzi bardziej rygorystyczne standardy dotyczące warunków opieki oraz wymagań wobec opiekunów. Organy samorządowe będą zobowiązane do monitorowania, czy placówki spełniają nowe wytyczne.
Podsumowując, żłobek nie jest placówką oświatową, lecz opiekuńczo-wychowawczą. Jego funkcjonowanie regulowane jest odrębnymi przepisami, a nadzór sprawują władze samorządowe. Choć w żłobkach realizowane są zajęcia wspierające rozwój dziecka, ich głównym zadaniem pozostaje zapewnienie opieki oraz bezpiecznego środowiska dla najmłodszych dzieci.
Dla osób planujących założenie własnej placówki kluczowe będzie dostosowanie się do obowiązujących i nadchodzących przepisów, w tym nowego rozporządzenia, które zacznie obowiązywać w 2026 roku.
Akty prawne
Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3
